Ergonomi Nedir?

Ergonomi, insanların psikolojik ve fiziksel özelliklerini dikkate alarak makine ve çevre ile uyum içinde çalışmalarını sağlamak için kullanılan teknikleri içeren bilimdir. 

Ergonomi, özellikle meslek hastalıklarını önlemek için iş sağlığı ve güvenliği alanlarında sıkça kullanılan bir alandır. Ergonomi, maksimum verim elde etmek için de kullanılır.

Ergonomi Ne Demektir?

Ergonomi kelimesi Türk Dil Kurumunca (TDK) “iş bilimi” olarak açıklanmaktadır. Ergonomi kelimesi Yunan dilinde "iş" manasına gelen "ergo" ve "yasa" anlamındaki "nomos" sözcüklerinin birleşmesinden türemiştir.

Ergonomi, “elverişli, işlevsel, kullanışlı” gibi çeşitli anlamlara gelmektedir. Ergonomi kelimesi tarihte ilk defa 1857 senesinde Polonya asıllı doğa bilimci Wojciech Jastrzebowski tarafından haftalık olarak yayımlanan bir dergide kullanmıştır.

Ergonomi İlkeleri Nelerdir?

Ergonomi ilkeleri şu şekilde sıralanabilir:

• Çalışanın boy ölçüsüne uygun bir ortamda iş yapılmalıdır.
• Kalp seviyesinin yukarısında çalışılmamalıdır.
• Sandalye ve masanın boyu ayarlanabilir olmalıdır.
• Çalışan, işi yaparken ihtiyaç duyduğu materyallere yakın mesafede olmalıdır.
• Çalışma ortamında çalışan kullandığı materyallere en küçük hareketle ulaşabilmelidir.
• Çalışan, iş için sık kullandığı materyallere eliyle veya koluyla uzandığında yetişebilmelidir.
• Görme alanına uygun bir çalışma ortamı yaratılmalıdır.
• Çalışma ortamı yeterli miktarda aydınlık olmalıdır.

Ergonomi ilkeleri gerek ofiste çalışan gerekse uzaktan çalışan kişiler için uygulanmalıdır. Aksi takdirde iş sağlığı ve güvenliği açısından riskli bir çalışma ortamı yaratılır ve çalışanların meslek hastalığına yakalanma ihtimali artar.

Ergonomi Türleri Nelerdir?

Ergonomi türleri şunlardır:

• Fiziksel ergonomi
• Bilişsel (kavramsal) ergonomi
• Örgütsel (organizasyonel) ergonomi

Fiziksel Ergonomi Nedir?

Ergonomi türleri arasında fiziksel ergonomi ilk sırada yer almaktadır. Fiziksel ergonomi, kişinin anatomik ve fizyolojik özellikleriyle ilgilenen bir alandır. Fiziksel ergonomi; insanların iskelet ve kas sistemlerinin mekanik özelliklerini inceler. Fiziksel ergonomi, oturma pozisyonları ve malzeme yönetimi gibi alanlarla ilgilenir.

Bilişsel (Kavramsal) Ergonomi Nedir?

Bilişsel (kavramsal) ergonomi, ergonomi türleri arasında ikinci sırada yer almaktadır. Bilişsel (kavramsal) ergonomi; hafıza, algı ve akıl yürütme becerileri gibi zihinsel süreçlerle ilgilenen bir alandır. Bilişsel (kavramsal) ergonomi; stres, karar verme, performans gibi konularla ilgilenir.

Örgütsel (Organizasyonel) Ergonomi Nedir?

Örgütsel (organizasyonel) ergonomi, ergonomi türleri arasında üçüncü sırada yer almaktadır. Örgütsel (organizasyonel) ergonomi; çalışma süreleri, çalışma metotları, kalite yönetimi gibi çalışma sistemiyle ilgili fonksiyonel uygulamaları içeren bir alandır. 

Örgütsel (organizasyonel) ergonomi; çalışanlar arası iletişimden iş tasarıma, tele-çalışma sisteminden ekip çalışmasına kadar birçok uygulamayı bünyesinde barındırmaktadır.

Ergonomi Örnekleri Nelerdir?

Ergonomi örnekleri şu şekilde listelenebilir:

1. Ortopedik yataklar,
2. Parmak şeklini alan iş aletleri,
3. Kişinin boyuna göre dizayn edilmiş çalışma masaları,
4. Yüksekliği ayarlanabilir sandalyeler,
5. Uzun yolculuklarda araç içinde kullanılan boyunluklar,
6. Fare altlıkları,
7. Bel destekleyen yastıklar,
8. Kulplu çay fincanları.

Ergonomik Nedir?

Ergonomik, bireylerin iş yaşamında ve günlük hayatta kullandığı her türden mobilya, araç ve gerecin vücut yapılarına uygun şekilde tasarlanmasıdır.

Ergonomik kavramına uygun örneklerden biri, fiziksel ergonomi çalışmaları sonucunda üretilen çalışma masalarıdır. Uzun mesai saatleri boyunca masada oturmak çeşitli fiziksel rahatsızlıklara yol açabilir. Bu noktada ergonomik tasarımlar bireylerin yaşadığı fiziksel rahatsızlıkları minimum seviyeye indirmek için devreye girer.

Ergonomik Risk Değerlendirme Nedir?

Ergonomik risk değerlendirmesi, çalışma ortamının kişinin vücudunda oluşturabileceği hastalık ve rahatsızlıkları tespit etmek için yapılan analiz yöntemidir. Ergonomik risk değerlendirme yöntemleri ile çalışma alanından kaynaklanabilecek duruş bozuklukları, kas-iskelet sistemi rahatsızlıkları gibi sağlık sorunları önceden tahmin edilebilmektedir. Ergonomik risk değerlendirmesinin ardından elde edilen sonuçlar için harekete geçilmelidir.

Ergonomik Risk Faktörleri Kaça Ayrılmaktadır?

Ergonomik risk faktörleri; bireysel, bilişsel, fiziksel, psikososyal, çevresel ve örgütsel olmak üzere altı kategoriye ayrılmıştır. Bu dalların her biri toplamda 55 alt bölümde toplanır. Ergonomi, bütünsel bir çalışma ilkelerine sahip olması nedeniyle bu alanları birbirinden ayırmadan hareket eder.

Ergonomik Risk Faktörleri Nelerdir?

Ergonomik risk faktörleri şu şekilde sıralanabilir:

1. Fiziksel ergonomik risk faktörleri
2. Bilişsel ergonomik risk faktörleri
3. Örgütsel (makro) ergonomik risk etmenleri 
4. Çevresel faktörler
5. Kişisel etmenler
6. Psikososyal ergonomik risk faktörleri

1. Fiziksel Ergonomik Risk Faktörleri

Fiziksel ergonomik risk faktörleri; temelde fiziksel pozisyondan ve çalışma ortamının fiziksel özelliklerinden kaynaklı risk etmenleridir. Çalışma ortamının fiziksel düzeni, duruş bozukluğu ve monoton hareketler fiziksel ergonomik risk etmenleri arasında gösterilebilir. 

Fiziksel ergonomik risk faktörleri şu şekilde sıralanabilir:

• Uygunsuz duruş
• Malzeme kullanımı (keskin alet kullanımı vb.)
• Tekrarlayan hareketler (monoton çalışma)
• İş yeri düzeni
• Statik duruş
• Aşırı güç
• Temas gerilmeleri
• Uzun süre ayakta kalma
• Uzun süre oturarak çalışma

Örneğin kişinin sürekli oturarak çalışması, çalışırken hareket etmemesi, sürekli ağır yük taşıması, bir işi yaparken vücudunun belli kısmını ağırlıklı olarak kullanması ancak diğer kısımlarını çalıştırmaması gibi faktörler, fiziksel ergonomik risk etmenleri arasında gösterilir.

2. Bilişsel Ergonomik Risk Faktörleri

Bilişsel ergonomik risk faktörleri; yapılan işle ilgili zihinsel iş yükünün fazla olması, kişinin kapasitesine uygun işler yapması, stres düzeyi gibi etmenleri kapsayan ergonomik risk etmenleridir. 

Bilişsel ergonomik risk faktörleri şu şekilde sıralanabilir:

• Mental (zihinsel) iş yükü
• Karar verme
• İnsan güvenilirliği
• İş stresi ve eğitim

İş yerinde kaza ihtimalinin en düşük seviyeye indirilmesi, güvenli bir çalışma ortamı yaratılması; çalışanın kendini gerçekleştirmesine izin verilmesi, özgür bırakılması, zihinsel iş yükünün azaltılması gibi ergonomik faktörler bilişsel ergonomik etmenlere girer.

3. Örgütsel (Makro) Ergonomik Risk Etmenleri

Örgütsel (makro) ergonomik risk etmenleri, iş yerinin organizasyon yapısı ile ilgili ergonomik risk faktörleridir. Örneğin ortamın çalışanların birbirleriyle iletişim kurmasını engellemeyecek şekilde dizayn edilmesi, çalışma süresinin uygun hale getirilmesi, ekip başarısına önem verilmesi gibi etmenler bu gruba girer.

Örgütsel (makro) ergonomik risk etmenleri şunlardır:

• İletişim
• Çalışma tasarımı
• Çalışma süresi
• Ekip, işbirlikçi veya toplu çalışma
• Tele-çalışma
• Kalite yönetimi
• Sanal organizasyonların altyapısı
• Monoton çalışma
• Yetersiz iş molaları

Örneğin home office çalışma sistemiyle istihdam edilen bir kişinin evden çalışırken oturduğu koltuğun, masasının ergonomik kurallara uygun tasarlanmamış olması, çalışırken dinlenme sürelerinin az olması, sanal iş yerlerinde güncel iletişim teknolojilerinden yeterince faydalanılmaması gibi durumlar birer örgütsel ergonomik risk faktörüdür.

4. Çevresel Faktörler

Çevresel faktörler, çalışma ortamının verimliliği arttıracak şekilde tasarlanmasını içeren etmenlerdir. Örneğin ısı, ışık, ses gibi faktörlerin ergonomi ilkelerine uygun bir şekilde düzenlenmesi bu kapsamda ele alınabilir.

Çevresel ergonomik risk faktörleri şu şekilde sıralanabilir:

• Gürültü
• Sıcaklık, nem ve hava akımı (termal konfor)
• Aydınlatma
• Titreşimli aletler
• Kimyasallar
• Duyusal risk
• Renk
• Radyasyon
• Toz

Örneğin çalışma ortamının renginin çok koyu ya da açık olmaması çalışanların dikkat ve motivasyon seviyesini olumlu yönde etkiler. Benzer şekilde kimyasal maddelerin ve tozun çalışma ortamından uzaklaştırılması da etkin çalışmayı sağlar. Ayrıca göz yorgunluğuna neden olan her türlü duyusal risk etmeninin kontrol altına alınması da çalışanın daha ergonomik bir çalışma ortamında iş yapmasına yardımcı olur.

5. Kişisel Etmenler

Kişisel etmenler çalışanın kendisinden kaynaklı ergonomik risk faktörleridir. Ergonomi uzmanlarının mutlaka bu etmenleri de göz önüne alması gerekir.

Kişisel ergonomik risk faktörleri şunlardır:

• Yaş
• Beden kitle indeksi
• Cinsiyet 
• Sigara içme durumu
• Solaklık
• Gebelik
• Yorgunluk durumu

Bir çalışanın yorgun olması, gebelik durumu gibi kendisinden kaynaklanan faktörler iş verimliliğini etkileyebilir. Örneğin sigara içen çalışanlar diğerlerine göre daha az enerjik olur ve dolayısıyla üretkenlikleri azalabilir. Çalışanın yaşının büyük olması işi daha yavaş yapmasına neden olabilir, beden kitle endeksinin yüksek olması yani kişinin obez olması da performansını düşürebilir. 

6. Psikososyal Ergonomik Risk Faktörleri

Psikososyal ergonomik risk faktörleri çalışanın güvenliğini, sağlığını, yaşam kalitesini ve gelir seviyesini olumsuz etkileyen ergonomik risk faktörleridir. Örneğin çalışanın iş kazası, meslek hastalığı gibi durumlarla karşılaşmasına neden olan durumlar psikososyal faktörler içinde ele alınabilir.

Psikososyal ergonomik risk faktörleri şu şekilde sıralanabilir:

• Yüksek mesleki beklenti
• İş stresi
• İş memnuniyetsizliği
• Sosyal destek
• Yetersiz yönetim
• Tazminat
• Ücret

Örneğin çalışana az ücret verilmesi, çalışanın tazminat hakkından yoksun olması, çalışanların iş güvenliği alanında bilinçlendirilmemesi, çalışanlar arasındaki iletişim yetersizliği gibi etkenler psikososyal ergonomik etmenler arasında bulunur.

Ergonominin Amaçları Nelerdir?

Ergonominin amaçları şunlardır:

1. Çalışma ortamını iyileştirmeyi amaçlar.
2. İş sağlığı ve güvenliği uygulamalarını destekler.
3. Meslek hastalıklarını önler.
4. İş gücü kayıplarını önler.
5. İş performansını arttırmayı amaçlar.
6. İşyerinde verimliliğin artmasına katkı sağlar.
7. İş kazalarının sayısını azaltmaya yardımcı olur.
8. İş stresini azaltmada etkilidir.

Ergonomi Eğitimi Nedir?

Ergonomi Eğitimi, çalışma ortamını iyileştirmek ve meslek hastalıklarını önlemek için kullanılan ergonomi uygulamalarının anlatıldığı online bir eğitim programıdır. Ergonomi Eğitimi ile katılımcılar iş yerinde doğru pozisyonda oturmayı, meslek hastalıklarından korunmak için ne gibi adımlar atmaları gerektiğini vb. öğreniyor.

Ergonomi Eğitimi sadece çalışanlar için değil, iş sağlığı ve güvenliği alanında kendini geliştirmek isteyen kişiler için oluşturulmuştur. Ergonomi Eğitimi alan kişiler, çalışma ortamının iyileştirilmesi konusunda daha bilinçli hale gelmektedir.