Yaratıcılık Nedir?
Yaratıcılık denildiğinde çoğumuzun aklına gelen resimle, müzikle, sanatla uzun yıllar uğraşmak ve bu alanlarda başarılı olmak gelir. Durum böyle olunca yaratıcılığın sadece doğuştan geldiğini düşünürüz ve yaratıcılığımızı geliştirmek için çaba dahi göstermeden vazgeçeriz.
Peki, yaratıcı olmak sadece doğuştan mı gelir? İnsanlar sonradan yaratıcılık seviyelerini arttıramazlar mı? Yaratıcı insanların özellikleri nelerdir? Yaratıcılığımızı nasıl arttırabiliriz? Gelin, tüm bu soruların cevaplarını birlikte inceleyelim.
Yaratıcılık Ne Demek?
Yaratıcılık; kişilerin yeni ve bir anlamıyla değerli görülen fikirleri ortaya koyabilme becerisine denir.
Yaratıcılık, insan beyninin sağ lobu tarafından koordine edilen bir özelliktir. İnsanlarda yaratıcılık kalıtsal şekilde aktarılarak doğuştan getirilebilir. Fakat bu durum insanların kendilerini geliştirerek daha yaratıcı olamayacakları anlamına gelmemektedir.
İnsanlar, yaşamları boyunca hem sosyalizasyon hem öğrenme süreçleriyle beraber pek çok durum hakkında deneyim kazanmaktadır. İnsanlar tarafından kazanılan deneyimlerle birlikte beynin yaratıcılık kapasitesi de gelişmektedir. Bireyler; ilerleyen yaşlarda bile yaratıcılık seviyelerini alacakları eğitimlerle, okuyacakları kitaplarla ve edinecekleri deneyimlerle yükseltme fırsatına sahiplerdir.
Yaratıcılık, sıfırdan var etme anlamına gelmez. Yaratıcılık mevcut bir nesne, durum, fikir vb. üzerine özgün ve kullanışlı düşünceler üreterek yeni tasarımlar yapmak, yeni çözümler ve ürünler ortaya koymaktır. Yaratıcılık ile yenilik kavramı birbirine karıştırılmamalıdır. Yaratıcılık sonunda bir yenilik ve değişim meydana gelir ancak her yenilik içerisinde yaratıcılığı barındırmayabilir.
Yaratıcılığın Aşamaları Nelerdir?
Yaratıcılığın aşamaları şunlardır:
- İhtiyaç duyma aşaması
- Hazırlık - bilgi toplama aşaması
- Düşünce geliştirme - tasarlama aşaması
- Gerçeklik denetimi aşaması
- Düşünceleri hayata geçirme aşaması
1. İhtiyaç Duyma Aşaması
Yaratıcılığın ilk aşaması ihtiyaç duyma aşamasıdır. İhtiyaç duyma aşaması; ürün, fikir, nesne vb. ile ilgili bir problem, eksiklik vs. olduğunu fark ederek bunun çözülmesi için yeni fikir üretmeye karar verme sürecidir.
2. Hazırlık - Bilgi Toplama Aşaması
Çözülmesi gereken bir problem fark edilip çözülmesi için karar verildikten sonra ikinci aşamada sorun daha iyi anlaşılmak için tanımlanmaya çalışılır. Ardından sorunu çözmek için gerekli temel verilere ulaşılır.
3. Düşünce Geliştirme - Tasarlama Aşaması
Problem tanımlandıktan sonra çözüme yönelik fikirler geliştirilir. İşte bu basamağa düşünce geliştirme - tasarlama aşaması denir. Bol bol hayal kurmaya imkan veren bu aşamaya kuluçka evresi de denir.
4. Gerçeklik Denetimi Aşaması
Gerçeklik denetimi aşaması, bir önceki basamakta öne sürülen çözüm önerilerinin günlük hayatta ne kadar uygulanabilir olduğunu sorgulamamızı sağlayan aşamadır. Bu aşamada çözüm önerilerinin gerçekleşebilme olasılığı üzerinde durulur.
5. Düşünceleri Hayata Geçirme Aşaması
Hayata geçirebileceğimizi düşündüğümüz çözüm önerilerini artık uygulamaya başladığımız aşama, düşünceleri hayata geçirme aşamasıdır. Bu aşama, yaratıcılığın son basamağıdır. Bu evrede önceden bulduğumuz çözüm önerilerini hayata geçirerek yaratıcı bir ürün, fikir vb. ortaya koymuş oluruz.
Yaratıcılık Nasıl Geliştirilir?
Yaratıcılık, şu hususlara dikkat edilerek geliştirilir:
- Yaratıcılığı geliştirmek için risk almaktan kaçınılmamalıdır.
- Kişi hata yaptığında motivasyonu kırılmamalıdır.
- Hata yapan kişi desteklenmeli ve bu kişiye doğruyu bulması için cesaret verilmelidir.
- Yeni ve farklı düşüncelere sahip olan kişilere ön yargılı yaklaşılmamalıdır.
- Engeller koyularak problem çözülmeye çalışılmalıdır.
- “Kalem olmasa nasıl yazı yazardın”, “Kemerin olmasaydı kaç farklı malzemeden kemer üretirdin” sorularına yanıt vermeye çalışarak egzersiz yapılmalıdır.
- Yaratıcılık alanında eğitim alınmalıdır.
- Altı şapkalı düşünme tekniği, beyin fırtınası tekniği gibi yöntemlerden yararlanılmalıdır.
- Film izleme, kitap okuma aktiviteleri ile hayal dünyası, dolayısıyla yaratıcılık geliştirilebilir.
- Yarım bırakılan hikayenin devamını getirme çalışmaları yapılabilir.
Yaratıcılığı geliştirmek için kişinin olaylara farklı açıdan bakması ve problem durumlarına maruz kalması gerekir. Kişi ne kadar problem çözerse yaratıcılığı o ölçüde gelişir. Şüphesiz ki gelişmiş yaratıcılık düzeyine sahip olan kişiler, günlük yaşamda yeniliklere daha açık olur ve karşılaştıkları sorunları daha pratik bir şekilde çözer.
Yaratıcı İnsanların Özellikleri Nelerdir?
Yaratıcı insanların özellikleri şunlardır:
- Sorunlara karşı hızlı çözüm üretme,
- Hayal gücünün gelişmiş olması,
- Birden farklı alanda başarıyı yakalamak,
- Diyaloglarda pratik cevap vermek
- Sanatsal faaliyetlere yatkınlık,
- Kendine özgü olmak,
- Öz güvenli olmak,
- Meraklı olmak,
- Estetik kaygı ile hareket etmek,
- İkna kabiliyeti yüksekliği,
- Hayata pozitif bakış,
- Yeni durumlara karşı açık olmak,
- Olumsuz gelişmelerden uzun süreli etkilenmemek,
- Çok yönlü olmak,
- Araştırmayı sevmek,
- Kitap okumayı sevmek,
- Gelişmiş üretkenlik.
Yaratıcı Olmak Neden Önemlidir?
Yaratıcı olmak bir insanın yaşamını kolaylaştıran vazgeçilmez özelliklerden biridir.
Yaratıcı olmanın önemi özellikle kişinin eğitim ve öğrenme sürecinde görülmektedir. Yaratıcılık seviyeleri yüksek olan insanlar yeni bilgiler öğrenmeye hem psikolojik hem fizyolojik olarak daha yatkınlardır. Yaratıcı olan bireyler, öğrenme sürecini kendileri için eğlenceli hale getirmek konusunda sorun yaşamazlar. Bu sebeple yaratıcılık, insanların öğrenme sürecinde psikolojik bir güdüleyici olarak işlev göstermektedir.
Yaratıcı olmanın insanlar için öneminin gözlendiği diğer durum ise değişime olan uyum sürecidir.
Yaratıcılık seviyeleri yüksek olan bireyler etraflarında yaşanan değişimlere oldukça kolay şekilde uyum sağlamaktadırlar. Yaşanan değişimler, çoğu insanı olumsuz etkilerken yaratıcılığı yüksek olan kişiler değişimin olumsuz yönleriyle başa çıkabilecek fikirleri çoktan üretmişlerdir.
Yaratıcılık üzerine yapılan psikolojik araştırmalar sonucunda yaratıcılığın kişilik gelişiminde de etkili olduğu saptanmıştır. Yaratıcılık seviyesi yüksek olan kişilerin benlik saygısı ve özgüveni, yaratıcılık seviyesi düüşük bireylere göre daha yüksektir. Benlik saygısı ve özgüvenin yüksek olması kişileri hayatın her alanında daha avantajlı kılmaktadır. Anlaşılacağı üzere eğitim ve iş hayatında başarılı olmanın bir sırrı da kişinin yaratıcılık seviyesinin yüksek oluşundan geçmektedir.
Yaratıcı Düşünme Nedir?
Yaratıcı düşünme; kişinin bir fikir, nesne, ürün vb. ile ilgili fark ettiği eksiklikleri, bozuklukları, problemleri vs. çözmek için kullanışlı ve yeni fikirler ortaya atmasıdır. Yaratıcı düşünme becerisi, genetik faktörlere göre bireylerde bulunabilir ancak bu beceri çeşitli uygulamalarla sonradan da geliştirilebilir.
Yaratıcı düşünme, problemler karşısında kullanışlı, pratik, işe yarayan, özgün, sıra dışı düşünmek demektir. Yaratıcı düşünmede kişi ele aldığı konuya farklı açılardan yaklaşır. Örneğin kişi, konunun zıttını düşünebilir, konuyu başka fikirlerle birlikte düşünüp değerlendirebilir. Bu sayede kişi, ele aldığı konunun farklı yönlerini görerek çözüme yaklaşmış olur.
Yaratıcı Düşünme Becerisi Nasıl Gelişir?
Yaratıcı düşünme becerisini geliştirmek için şunlar yapılmalıdır:
- Yaratıcı düşünme becerisini geliştirmek için problemlerden kaçmamak gerekir.
- Hayal etmekten uzak durulmamalıdır.
- Problemlere farklı açılardan yaklaşılmalıdır.
- Mevcut fikrin tam tersi düşünülmeli, farklı fikirlerle ortak noktalarına bakılmalıdır.
- Probleme çözüm üretmek için doğru sorular sorulmaya çalışılmalıdır.
- Bulunan ilk çözümle yetinilmemeli, farklı öneriler getirilmelidir.
- Yaratıcı düşünme tekniklerinden yararlanılmalıdır.
- Yeni ve farklı düşüncelere açık olunmalıdır.
- Eleştirilere takılı kalmadan hareket edilmelidir.
- Sıra dışı fikirlere açık olunmalıdır.
- Yaratıcı düşünme becerisini geliştirmek için bu alanda egzersiz yapılmalıdır.
- Hikaye tamamlama, problem çözme, eve farklı yoldan gitme gibi uygulamaların hepsi yaratıcı düşünmeyi geliştirmeye yardımcı olur.
Yaratıcılığı Olumlu Etkileyen Faktörler Nelerdir?
Yaratıcılığı olumlu etkileyen faktörler şunlardır:
- Destekleyici bir çevreye sahip olmak
- Etraftaki insanların hoş görüyle yaklaşması
- Ön yargılardan uzak olmak
- Yeni ve sıra dışı fikirlerin desteklendiği bir ortamda bulunmak
- Yapılan hatalar karşısında eleştirel tavırlarla karşılaşmamak
- Kaynakların yeterli olması
- Refah seviyesinin yüksek olması
Yaratıcılığı Olumsuz Etkileyen Faktörler Nelerdir?
Yaratıcılığı olumsuz etkileyen faktörler şu şekilde sıralanabilir:
- Yapılan hataların sürekli eleştirilmesi
- Alışkanlıklardan kurtulamamak
- Sürekli yargılanmak
- Şekilci ve tektipçi bakış açısı
- Uyum sağlama zorunluluğu
- Ödül-ceza sistemleri
- Baskıcı sistem
