Satrançta Mat Çeşitleri

Satrançta mat çeşitleri; en değerli taş olarak kabul edilen şahın, taşların farklı şekillerde kullanımı sonucunda kaybedilmesine ve oyunun bitmesine neden olan taktiklerdir. Satrançta oyuncuyu mat etmek, oyunun galibi olmak demektir.

Şahı devirerek mat etmek için uygulanabilecek birçok taktik vardır. Örneğin şahın hareket edeceği bir noktanın olmaması, şahın bulunduğu karenin güvensiz olması gibi nedenler, oyunun şah mat ile bitmesine sebep olur.

Eğer siz de satrançta kazanmanın keyfini tatmak istiyorsanız bu yazımızda yer verdiğimiz mat çeşitleri ile oyunun galibi olabilirsiniz. O halde hazırsanız başlayalım.

Satrançta Mat Çeşitleri Nelerdir?

Mat çeşitleri, satrançta rakip oyuncuyu yenmek için kullanılan taktikleri içermekte olup satrançta mat çeşitleri aşağıdaki gibidir.

1. Şah mat
2. Çoban matı
3. Merdiven matı
4. Arka yatay matı
5. Surattan mat
6. Anastasia matı
7. Aptal matı
8. Arap matı
9. Blackburne matı
10. Boden matı
11. Greko matı
12. Damiano matı
13. Apolet matı
14. David ve Goliath matı
15. At ile köşe matı
16. Köşe matı
17. Cozio matı
18. Kurtağzı matı
19. İki fil matı
20. Kanca matı

1. Şah Mat

Şah mat, en bilinen ve hatta “klasik” olarak kabul edilen mat çeşididir. Rakibi şah mat etmek için şah taşını köşeye sıkıştırmak gerekir. Şah taşının gidecek bir yeri olmadığında ve hiçbir hamle ile taşı kurtarma fırsatı kalmadığında rakip oyuncu şah mat edilmiş olur. Bu da oyunu kazanmak anlamına gelir.

Şah mat yapmak için şahı tehdit eden bir durumun yaşanması gerekir. İster at ile ister fil ile isterse vezir ile bu hamle yapılabilir. Oyunun gidişatına göre şah mat yapma kuralı değişebilir. Burada önemli nokta, şah mat yapmak için şahı sıkıştırmaktır.

2. Çoban Matı

Çoban matı, en çok kullanılan mat çeşitlerinden biridir. Çoban matı, dört hamle ile şahı almayı sağlayan bir mat türüdür. Ancak rakibin iyi bir oyuncu olması, çoban matı ile oyunu kazanmayı engelleyebilir.

Genellikle beyaz taşlar için dezavantajlı bir yöntem olarak görülen çoban matı, beyaz taşın “1.e4 2.Vh5 3.Fc4 4.Vxf7#” adımlarını kullanmasıyla uygulanır. Eğer siyah taş, fil ve vezirin F7 karesine doğru birleşik atağa geçmesi durumuna iyi bir cevap veremezse oyunu kısa sürede kaybeder.

Örneğin çoban matı yapmak için şu adımlar izlenebilir:

• e4 e5 2.Fc4 Ac6 3.Vh5 Af6 4.Vxf7#
• e4 e5 2.Vh5 Ac6 3.Fc4 Af6 4.Vxf7#
• e4 e5 2.Fc4 Ac6 3.Vf3 d6 4.Vxf7#

Çoban matını önlemek için ise "1.e4 e5 2.Fc4 Af6" hamlesinden sonra "1.e4 e5 2.Vh5 Ac6 3.Fc4 g6" hamlesi yapılır. Ayrıca "1.e4 e5 2.Fc4 Af6" hamlesinden sonra beyaz taşların "Vf3" veya "Vh5" hamlelerini yapması mümkün olmadığı için rakibin çoban matı ile oyunu kazanması engellenebilir.

3. Merdiven Matı

İsmini şeklinden alan merdiven matı, bir kale ve bir vezir ya da en az iki kale ile yapılan bir mat çeşididir. Düz hareket etme özelliğine sahip en az iki taş ile merdiven matı yapılabilir.

Bu mat türü, rakibi mat ederken taşları merdiven basamakları gibi hareket ettirmeyi gerektirdiği için merdiven matı adını almıştır.

Örnek vermek gerekirse merdiven matı şu adımlar ile uygulanabilir:

1. İlk oyuncu kale ile şaha saldırır.
2. İkinci oyuncunun şahı kaleden kaçar.
3. İkinci oyuncu bir adım yukarı giderek kaleden kaçar.
4. Birinci oyuncu, şah her üste çıktığında kalesiyle onu takip eder.
5. En sonunda şah yukarı çıkar.
6. Artık şahın gidecek yeri kalmadığı için şah mat olur.

4. Arka Yatay Matı

Satrançta mat çeşitleri arasında en çok kullanılan yöntemlerden biri olan arka yatay matı, genellikle vezir ve kale taşı kullanarak yapılır. Arka yatay matında genellikle rakibin şahı piyonların arkasına gizlenmiş vaziyette görünür ancak diğer oyuncu kalesini kullanarak şahın sağında ya da solundaki boşluktan içeri girerek şahı mat eder.

5. Surattan Mat

Surattan mat, diğer adıyla yüzden mat, vezirin karşı tarafın şahının karşısında bulunduğu mat çeşididir. Ölüm öpücüğü diye de bilinen surattan matta vezir ve şah karşı karşıya gelir.

Bazı durumlarda ise iki şah bir araya gelemeyeceği için vezir yardımıyla karşı taraf mat edilir. Örneğin yukarıdaki satranç tahtasında rakip şahın gidecek bir yeri kalmamıştır, dolayısıyla beyaz vezir bir ileri giderek şahı devirebilir.

6. Anastasia Matı

Anastasia matı; fil, at, vezir ya da kale kullanılarak yapılan bir mat çeşididir. Satrançtaki diğer mat çeşitlerine göre daha çok seçenek ile yapılabilir. Genellikle oyunun ortalarında spontan bir şekilde uygulanır.

Örneğin yukarıdaki satranç tahtasında şahı koruyabilecek bir taş kalmamıştır ve kale ilerleyerek şah çeker ve rakibini mat eder.

7. Aptal Matı

Aptal matı, diğer adıyla tembel matı, siyahların 2 hamlede ve beyazların 3 hamlede yapabildiği bir mat türüdür. Aptal matı, çok kısa bir şekilde oyunu kazanmayı sağlar. Eğer karşınızdaki kişi satranç oynamaya yeni başladıysa bu taktiği uygulayarak rakibinizi kolayca yenebilirsiniz.

Peki aptal matı nasıl oynanır? Aptal (tembel) matında iki taraf da piyonunu hareket ettirir. Vezirin H4’e gelmesi ile beyaz şah mat edilir. Beyazların siyahları mat etmesi için ise e4 f6, c3 g5 ve h5# hamlelerinin yapılması gerekir.

8. Arap Matı

Arap matı, kale ve at ile yapılan bir mat çeşididir. Arap matında at, şahı korur ve bir yandan da kale kullanılarak şah çekilir. Böylece rakibin şahı sıkıştırılmış olur. Buna Arap matı denir.

Genellikle Arap matında şahın etrafında piyon bulunur. Ancak rakibin atı ve kalesi daha güçlü konumdadır ve oyun hızlıca biter.

9. Blackburne Matı

İsmini 19. yüzyılın en önemli satranç oyuncularından biri olan Joseph Henry Blackburne’den alan Blackburne matı, kale ve at gibi önemli taşların feda edilmesinden sonra fil ile şahın mat edilmesidir. Ancak Blakburne matının yapılması için temel mantık, taşları feda ederek kazanmaktır. Burada kaybedilen taşlar, oyunun gidişatına göre farklılık gösterebilir.

Kara ölüm tuzağı olarak da bilinen Blackburne matı, başta taş kaybediyormuş hissi yaratıp rakibi sevindirse de aslında birkaç hamlenin ardından şahı devirmeyi sağlar.

10. Boden Matı

Boden matı, rakip şahın birden fazla taş ile sıkıştırılması şeklinde uygulanan bir mat türüdür. Genellikle iki fil ile yapılır.

Örneğin yukarıdaki satranç tahtasında siyah şah, iki adet beyaz fil ile sıkıştırılmıştır. Siyah şahın önündeki at da şahı korumaya yetmez çünkü uzun L çizip fili alması mümkün değildir. Dolayısıyla siyah şah, mat edilir.

11. Greko Matı

Mat çeşitlerinden bir diğeri ise Greko matıdır. Greko matı, çoğunlukla vezir yardımıyla yapılır. Bu taktikte genellikle şahın kaçması, önündeki taşlar nedeniyle mümkün olmayabilir. Yani oyuncu, kendi kendini engellemiş olur.

Yukarıdaki örnek satranç oyununda beyaz vezir, siyah şahı tehdit eder. Siyah şahın kaçması ise mümkün değildir çünkü fil ona engel olur.

12. Damiano Matı

Damiano matı, Portekizli satranç oyuncusu Pedro Damiano’nun 1512’de yazdığı ve sekiz cilt basılan kitabında anlatılan bir taktiktir. Damiano matı, genellikle vezir ile yapılır.

Örneğin yukarıdaki örnekte beyaz vezir, iki hamlede siyah şahı devirebilir. Önce şahın çaprazına gelir, siyah şahın kaçma şansı olmadığı için sonraki adımda şahı alabilir.

13. Apolet Matı

Apolet matı, satrançta şahın sağındaki ve solundaki taşlar nedeniyle kaçamaması durumunda mat olmasıdır. Görünüş itibariyle apolete benzediği için bu isimle anılmıştır.

Yukarıdaki örnek satranç oyununda siyah şahın iki tarafında kale vardır. Sıra beyaz taştadır. Beyaz taşlara sahip olan oyuncu, vezirini ileri sürerek şahı alır ve oyunu kazanır.

14. David ve Goliath Matı

David ve Goliath matı, piyonun korunması nedeniyle şahın tehlikede olması ve mat edilmesidir. Piyon ile mat etmek genelde pek mümkün olmaz. Çünkü birçok satranç maçında piyonların sayısı hızlı bir şekilde düşer. Ancak bazı oyunlarda piyonlar şahı koruyucu görevi üstlenir. Bu durumda rakibin David ve Goliath matı çeşidini bilmesi, işine yarar.

Örneğin yukarıdaki satranç oyununda G5’teki siyah piyon, siyah şahı korumaktadır. Ancak G4’teki beyaz piyon, H4’e gelerek şahı tehdit eder. Şahın yanındaki siyah piyonun (G5) bir anlamı kalmaz ve şah savunmasız kalarak mat edilmiş olur.

15. At ile Köşe Matı

At ile köşe matı, diğer birçok mat çeşitlerinde olduğu gibi şahın kendi taşlarından dolayı sıkışması ve rakibin atağa geçmesi sonucu yapılır.

Mesela yukarıdaki örnek satranç maçında beyaz kale, siyah şahı kısıtlamıştır. Siyah şahın önündeki piyon ise şahın hareket etmesini engeller. Böylece oyun kazanılır.

16. Köşe Matı

Köşe matı, şahın köşeye yakın bir yerde konumlanıp kale ve fil gibi taşlar tarafından kıstırılarak kaçamaması ve mat edilmesidir.

Yukarıda yer alan örnek satranç oyununda siyah şah, beyaz kale tarafından kenara sıkıştırılmış ve benzer şekilde fil ile de bu durum desteklenmiştir.

17. Cozio Matı

Şah tarafından koruma altına alınmış bir vezirin karşı tarafın şahını devirmesiyle oluşan mat çeşididir. Cozio matı, çok karşımıza çıkmasa da vezirin maçın sonlarına doğru etkinliğini sürdürdüğü durumlarda kullanılabilir.

Mesela yukarıdaki örnek satranç maçında vezir şah tarafından korunmuştur ve tek hamle yaparak rakip şahı mat edebilir.

18. Kurtağzı Matı

Kurtağzı matı, şahın iki kaçış yolunun kendi taşları tarafından kapatılması ve çaprazındaki rakip vezir yardımıyla mat edilmesidir. Satrançta en çok kullanılan mat çeşitlerinden biri olan kurtağzı matı, yukarıdaki örnekte şu şekilde uygulanabilir: Veziri piyon korumaktadır, böylece vezir için şahı mat etme hakkı doğar ve oyun biter.

19. İki Fil Matı

İki fil matı, şahın rakip taşlar nedeniyle kaçış yolunun kapanması ve iki fil tarafından köşeye sıkıştırılması yoluyla yapılan mat çeşididir.

İki fil matında şahı kaçarken kovalamak gerekir. Önce fil ile şah çekilir. Ardından rakip şah kendini kurtarmak için kaçar. Fakat fil ile şahı yakalamak için tekrar şah çekilir ve şahın kaçacak yeri kalmayınca mat olur.

20. Kanca Matı

Kanca matı, at ve kalenin kanca şeklini alarak şahın etrafını sarmasıyla yapılan mat etme yöntemidir. Örneğin yukarıdaki satranç oyununda siyah şahın etrafı beyaz kale ve beyaz at ile çevrelenmiştir. Böylece şahın kaçacak yeri kalmaz ve oyun kazanılır.