Psikoloji Yazıları

Psikolojik Şiddet Nedir?

İçerik Yöneticisi

Güncellenme Tarihi05 Kasım 2021

Yayımlanma Tarihi 25 Eylül 2021

Bireyin kendisine, başka birine ya da bir topluluğa karşı psikolojik zarar verme, gelişim bozukluğuna yol açma veya yoksun bırakmaya neden olma ihtimali yüksek olan davranışların bilinçli şekilde gerçekleştirilmesi psikolojik şiddet olarak tanımlanır. Psikoloji çalışma alanları arasında psikolojik şiddet de yer almaktadır. Psikolojik şiddete maruz kalan bireylerin ruh sağlıığını farklı psikoterapi yaklaşımları ile sağaltmak mümkündür.

Psikolojik Şiddet Ne Demek?

Bir kişinin kasıtlı olarak zihinsel esnekliğe, davranışsal ve duygusal işlevlere zarar verici eylemlere maruz kalması psikolojik şiddet ya da duygusal istismar olarak tanımlanır. Sosyal hayatın her alanında görülen psikolojik şiddet bireyin yaşamını farklı düzeylerde olumsuz etkiler. Psikolojik şiddet sıklıkla kişiler arası ilişkilerde, çalışma ortamında ve aile ilişkilerinde görülür. Psikolojik şiddetin tanımlanması ve kanıtlanması diğer şiddet türlerine göre daha zordur. Öte yandan psikolojik şiddet uygulayan kişilere hukuki yaptırım uygulanır.

Psikolojik Şiddet Belirtileri Nedir?

Bireyin sevgi, saygı ve sosyal destek ihtiyaçlarını göz ardı etmek.
Başkalarının yanında küçük düşürücü söz ve davranışlarda bulunmak.
Bireyin dinine, ırkına, kültürüne, geçmişine değer vermemek ve küçümsemek.
Sık sık kişiyi ve sevdiklerini eleştirmek, hakaret etmek.
Bireyin ailesi ve arkadaş çevresiyle görüşmesini engellemek.
Bireyi evden ayrılmakla tehdit etmek.

Psikolojik Şiddetin Türleri Nelerdir?

Psikolojik şiddetin türleri şu şekilde listelenir:

Ghosting (Yok olmak)
Breadcrumbing (Yemleme)
Gaslighting (Akıl bulandırma)
Cushioning (Tamponlamak):
Aşırı Kıskançlık
Mobbing
Zombieing (Aniden ortaya çıkmak)
Stashing (Saklamak)

1. Ghosting (Yok olmak)

Ghosting kendi duygu, düşünce ve davranışlarından rahatsızlık duyan bireyin bir arkadaşlık veya flört döneminden sonra partneriyle iletişimi kesmesi olarak tanımlanır. Ghosting, bireylerin yaklaşık yarısının en az bir kez karşı karşıya kaldığı psikolojik şiddet türüdür. Bireyi duygusal olarak olumsuz etkileyen yok olma davranışının en şiddetli etkisi geç yetişkin ve yaşlı bireyler üzerinde görülür. İnsanları ghostinge yönelten farklı nedenler vardır. Ghosting sıklıkla internet aracılığı ile kurulan ilişkilerde görülür. Bireyler arasında sosyal bağlantının olmaması ghostingten sonra ortaya çıkacak sosyal sonuçların sayısını azaltır. Öte yandan birey ne kadar sık ghosting ile karşı karşıya kalırsa aynı davranışı sergileme olasılığı o kadar yükselir.

2. Breadcrumbing (Yemleme)

Breadcrumbing veya yemleme, romantik ilişki arayışında olmayan bireyin flört ve arkadaşlık döneminde partnerini kendine bağlayıcı davranışlarda bulunmasına rağmen ilişkiyi başlatmaması olarak tanımlanır. Breadcrumbing sıklıkla yakın ilişkilerde ortaya çıksa da çalışma hayatında ve aile ilişkilerinde de görülür. Örneğin işe alım sürecinde adayların işveren tarafından bekletilmesi breadcrumbinge örnek olarak gösterilebilir.

Yemleme davranışı bireyi farklı düzeylerde olumsuz olarak etkiler. Romantik ilişki arayışında olmayan partnerin motive edici ve mutlu edici davranışları bireyin çaresiz ve dışlanmış hissetmesine neden olur. Breadcrumbingin uzun süre devam etmesi duygudurum bozukluklarına neden olabilir.

3. Gaslighting (Akıl bulandırma)

Gaslighting veya akıl bulandırma bireyin sistematik bir manipülasyon yoluyla kontrol edilmesi olarak tanımlanır. Bireyler bilinçli ve sistematik olarak yanlış bilgiler elde ederek doğru bilgileri karıştırırlar. Birey gaslighting sonucu sıklıkla kendinden şüphe eder. Bu şüpheler bireyin algılama, öğrenme ve hafızaya yönelik sorgulamalar yapmasına neden olur. Manipülasyonların zamanla artması bireyin gerçekleri ayırt etmesinde zorlanmasına ve ruh sağlığını kaybetmesine neden olur.

Gaslighting terimi, Gas Light adlı oyundan gelmektedir. Gaslighting, kişisel veya profesyonel ilişkilerde görülebilir. Bireyler zevk almak veya mağdurlar üzerinde güç elde etmek için öz güven ve benlik saygısı problemleri yaratan gaslighting yaparlar. Böylece benlik saygısı ve öz güveni düşen bireyler duygusal, fiziksel veya finansal olarak kontrol edilebilir.

4. Cushioning (Tamponlamak)

Cushioning veya tamponlamak, romantik ilişki içerisinde olan bireyin mevcut ilişkinin olası sona erme ihtimaline karşı alternatif partnerler oluşturmasıdır. Cushioning sıklıkla flört döneminde görülse de romantik ilişkinin her döneminde görülebilir. Birey, romantik ilişkisinde yaşanacak olası soruna karşı bir veya birden fazla potansiyel ilişkiye sahip olabilir. Cushioning romantik ilişkinin sağlığını ve devamlılığını etkiler. Öte yandan cushioning, bireyde duygudurum bozukluklarına ve güven problemlerine yol açar.

5. Aşırı Kıskançlık

Kıskançlık, şüpheden öfkeye, korkudan aşağılanmaya kadar değişen duyguları kapsayan karmaşık bir duygudur. Her yaştan ve cinsiyetten insan kıskançlıktan etkilenir. Kıskançlık tipik olarak bireyin hoşlandığı veya romantik ilişki içerisinde olduğu kişiye yönelik bir tehdit algısı ile ortaya çıkar. Kıskançlık insanın doğasında yer alır. Öte yandan kıskançlığın aşırı olması ise romantik ilişki içerisinde olan partnere ve ilişkinin sağlığına zarar verir. Aşırı kıskançlık hem bireyin kendi hayatını hem de partnerinin hayatını her alanda farklı düzeylerde etkiler. Aşırı kıskançlığın ortaya çıkmasında düşük öz güven, erken dönemde gelişen şemalarda uyumsuzluk ve bozuk aile ilişkileri yer alır.

6. Mobbing

Mobbing, bir kişi veya grup tarafından bireyi çalıştığı kurumdan uzaklaştırmak amacıyla kasıtlı olarak yapılan davranışlar olarak tanımlanır. Mobbing sonucunda mağdur genellikle itibar zedelenmesi, ruhsal sağlık sorunları, finansal zorluklar ve iş kaybı yaşar.

Mobbing ve iş yeri zorbalığı sıklıkla karıştırılan iki kavramdır. Zorbalık çoğu zaman hiyerarşiktir. Şirket içerisinde daha üst pozisyonda olan veya sosyal etki gücü daha yüksek bireyin daha az güce sahip çalışanları hedef alması zorbalığa örnektir. Buna karşılık mobbing hiyerarşik değildir. Bireyi şirketten uzaklaştırmak için toplu olarak yapılan eylemler mobbinge örnektir.

Mobbingin ortaya çıkmasında farklı şirket özellikleri rol oynar. Mobbingin sık görüldüğü şirketlerin çalışanları arasında grup içi-dışı süreçleri etkin rol oynar. Bu şirketlerin çalışanlarına sağladığı imkanlar arasında farklılıklar bulunur. Öte yandan şirket yönetimi şeffaf veya açık değildir.

7. Zombieing (Aniden ortaya çıkma)

Zombieing veya aniden ortaya çıkma, flört döneminde ghosting yapan bireyin yeniden iletişime geçmesi olarak tanımlanır. Zombieing döngüsel bir yapıda değildir. Flört döneminde ghosting yapan birey tekrar iletişime geçmeyebilir. Öte yandan yeniden iletişime geçen birey ise ghosting yapmayabilir. Zombieinge maruz kalmak ghostinge göre daha şiddetli olumsuz sonuçlara yol açar. Ghosting nedeniyle zihinsel olarak yıpranan birey zombieingin olumsuz etkilerinden daha çok etkilenir.

8. Stashing (Saklamak)

Stashing veya saklamak, bireyin romantik ilişki içerisinde olmasına karşın partnerini sosyal çevresiyle tanıştırmaktan kaçınması veya ilişkiyi saklamaya yönelik davranışları olarak tanımlanır. Bireyi stashinge yönelten farklı nedenler vardır. Bireyin yakın çevresindeki kişileri potansiyel flört olarak görmesi, başka bir ilişkinin varlığı veya öz güven problemleri stashing davranışına yönelten nedenlere örnek olarak verilebilir.

Psikolojik Şiddet Nasıl Fark Edilir?

Psikolojik şiddet, duyguların ve duygusal ihtiyaçların karşı tarafa baskı uygulayabilmek amacıyla istismar edilmesi veya tehdit aracı olarak kullanılmasıdır. Psikolojik şiddet fiziksel ve psikolojik değişimler üzerinden fark edilebilir. Psikolojik şiddete maruz kalan bireyler şiddeti uygulayan kişinin yanında sessiz kalır ve sosyal olarak geri çekilir. Bu bireylerin benlik saygısı ve öz güven düzeyi düşüktür. Psikolojik şiddete maruz kalan bireyler ani vücut ağırlığı değişimleri ve uyku problemleri yaşarlar.

Psikolojik Şiddetin Sonuçları Nedir?

Psikolojik şiddetin sonuçları bireyin yaşamının her alanında görülebilir. Depresyon, travma sonrası stres bozukluğu ve anksiyete problemleri psikolojik şiddetin uzun zamanlı sonuçlarıdır. Psikolojik şiddet sonucu ortaya çıkan yoğun suçluluk, korku, zayıflık, çaresizlik düşünceleri, yüksek tansiyon, taşikardi ve astım gibi kronik hastalıkların ortaya çıkmasına neden olur. Bu düşünceler nedeniyle sosyal iletişimi bozulan birey geri çekilme yaşar. İntihar düşünceleri ve doğum öncesi bebek kaybı da psikolojik şiddetin sonuçlarındandır.

Psikolojik şiddet bireyin çalışma hayatında da görülür. Bu nedenle itibar zedelenmesi, iş kaybı ve finansal zorluklar psikolojik şiddetin olası sonuçları arasında yer alır. İş ve gelir kaybına yönelik sorunların olumsuz etkileri diğerlerine göre daha şiddetli olabilir. Bireyin bakmakla yükümlü olduğu kişiler sıklıkla finansal zorluklarla karşılaşır. Öte yandan bu finansal zorluklar psikolojik sorunları da ortaya çıkarabilir.

Psikolojik Şiddetin Cezası Nedir?

Türk Ceza Kanununa (TCK) göre psikolojik şiddet suçlarının kapsamları birbirinden farklıdır. Bu nedenle şiddetin türüne ve düzeyine göre farklı hükümler verilebilir.

Aile içerisinde çocuğa ve eşe yönelik psikolojik şiddetin cezası TCK’ye göre hapistir. İş yerinde psikolojik şiddet olarak olarak tanımlanan mobbingi uygulayan kişi veya kişiler TCK’ye göre hapisle cezalandırılır. Öte yandan TCK’ye göre kişiyi intihara zorlamak, çoklu evlilik, resmi nikah yapılmadan dini evlenme töreninin yapılması ve hamile eşin terk edilmesi gibi davranışlar da psikolojik şiddet kapsamında değerlendirilerek hapis cezası hükümleri verilir. Kişiler arası ilişkilerde ortaya çıkan psikolojik şiddet davranışlarına karşı mağdurlar maddi ve manevi tazminat davası açabilirler.

Psikolojik Şiddetle Nasıl Başa Çıkılır?

Psikolojik şiddetle başa çıkma yollarının ilk sırasında bireysel ve çevresel farkındalık yer alır. Psikolojik şiddet kavramı ve özellikleri hakkında bilgi sahibi olmak ortaya çıkabilecek sorunların azaltılmasında ya da önlenmesinde etkin rol oynar. Elde edilen bilgilerin güvenilir olmasına ve farklı kaynaklar tarafından doğrulanmasına dikkat edilmelidir.

Bireyin kişilik özellikleri ve zihinsel becerileri psikolojik şiddetle başa çıkma yeteneğini doğrudan etkiler. Bireyin bu özellik ve becerilere yönelik farkındalığı psikolojik şiddetin etkilerini azaltacak önlemler almasını sağlar. Stresle başa çıkma becerisi, duygu düzenleme becerisi ve problem çözme becerisinin geliştirilmesi bireyin psikolojik dayanıklılığını arttırır.

Psikolojik şiddet sonucu ortaya çıkan duygudurum ve kaygı bozuklukları psikoterapi yöntemleri ile tedavi edilebilir. Bireyin çevresel farkındalığı psikolojik şiddete yönelik potansiyel riskleri algılamasını sağlar. Bu farkındalık bireye psikolojik şiddeti önleyici davranışlarda bulunma imkanı ve psikolojik şiddetin etkilerini azaltmak için zihinsel bir hazırlık imkanı sağlar.

Psikolojik Şiddet Testi Nedir?

1980’li yıllardan günümüze farklı kavramlar altında çalışılan psikolojik şiddet, fiziksel davranışları içermeyen bir şiddet türüdür. Bu nedenle psikolojik şiddet tanımlanması ve ölçülmesi en zor şiddet türüdür. Psikologlar psikolojik şiddeti alt türlere ayırarak bu türlere yönelik testler geliştirmişlerdir. Bu testler psikoloğa ya da bireyin kendisine psikolojik şiddetin varlığını, türünü ve düzeyini değerlendirme imkanı sunar.

Ülkemizde psikolojik şiddeti ölçmeye yönelik kullanılan testler şunlardır: