Kişilik Nedir? Kişilik Gelişimi Nedir?

Kişilik, bireyin genetik özelliklerinin çevreyle girdiği etkileşim sonucu ortaya çıkan ve bireyi diğerlerinden ayıran yapılaşmış özellikler bütünüdür. Kişilik gelişimi ise bireyin farklı bağlamlarda deneyimlediği olayların ve genetik özelliklerinin yaşam boyu süren dinamik etkileşimi sonucu bireyin kişiliğinde gerçekleşen değişimlerdir.

Kişilik Gelişimini Etkileyen Faktörler Nelerdir?

Kişiliğin gelişimini etkileyen faktörler şunlardır:

• Çocukluk dönemi yaşantıları
• Travmatik yaşantılar 
• Aile 
• Kültür

Kişilik Özellikleri Nelerdir?

Kişilik özellikleri şu şekilde sıralanabilir:

1. Tutarlı ve süreklidir.
2. Benzersiz ve bireye özgüdür.
3. Sadece davranışlara yansımaz.
4. Yapılaşmış bir bütündür.

1. Tutarlı ve süreklidir.

Bireyin ruh sağlığı kişiliğin tutarlı ve bütüncül olması ile doğru orantılıdır. Bir bireyin birbiriyle aynı veya benzer olayları farklı zaman ve mekanlarda deneyimlemesi sonucu ortaya çıkan zihinsel süreçler tutarlılık gösterir. Diğer yandan, olaylara karşı verilen davranışsal tepkiler her deneyimde aynı olmayabilir. İnsanın kişilik yapısı tutarlı olsa da birey öğrenme süreçlerinden geçer. Öğrenmeler kişinin olaylara karşı vereceği davranışsal tepkiler üzerinde etkin rol oynar.

2. Benzersiz ve bireye özgüdür.

Kişilik parmak izine benzer. Herkes için farklı ve benzersizdir. Kişilik, bir olaya her bireyin farklı tepkiler vermesini sağlar. İnsanları robotlar ve diğer cansız varlıklardan ayıran özelliktir.

3. Sadece davranışlara yansımaz.

Kişiliğin birey üzerindeki yansımaları yalnızca davranışlar üzerinde görülmez. Özgüven, benlik saygısı ve inanç gibi gözle görülmeyen ancak davranışlarımızı etkileyen ana faktörler kişilik tarafından düzenlenir.

4. Yapılaşmış bir bütündür.

Kişilik tek bir özellikten meydana gelmez. Çok sayıda ve birbiriyle ilişkili özelliğin etkileşime girmesiyle oluşan karmaşık bir sistemdir. Bireyin iç ve dış dünyaya uyum için geliştirdiği duyuş, düşünüş ve davranış örüntülerine kişilik adı verilir.

Kişilik Kuramı Nedir? 

Kişilik kuramı, kişilik olgusu ile ilgili çalışmalar yapan psikologların kişiliği tanımlamak için getirdiği açıklamaların bütünüdür. 

Günümüzde yaygın olarak bilinen kişilik kuramlarının çıkış noktaları kendisinden önce gelen kurama atıfta bulunan eleştirilerdir.

Kişilik Kuramları Nelerdir?

Yaygın olarak bilinen kişilik kuramları şunlardır:

1. Psikanalitik Kuram
2. Davranışçı Kuram
3. Bilişsel Kuram
4. Hümanist Kuram
5. Beş Faktör Kuramı

1. Psikanalitik Kuram

Sigmund Freud tarafından ortaya atılan psikanalitik kuram psikolojinin en popüler kuramlarından biridir. Kişiliğin yapısını iki model ile açıklar:

1. Topografik Model
2. Yapısal Model

1. Topografik Model

Topografik modele göre kişiliğin üç düzeyi şu şekildedir:

• Bilinçaltı: Farkında olmadığımız ancak sözlerimizin, duygularımızın ve davranışlarımızın çoğunu yönlendiren tüm istek, güdü ve dürtüleri içeren düzeydir.
• Bilinç öncesi: Farkında olunmayan ancak kendiliğinden ya da yeterli çaba ile bilince gelmesi mümkün olan yaşantıların ve bilgilerin bulunduğu düzeydir.
• Bilinç: Farkında olunan her türlü duyum ve yaşantıların bulunduğu düzeydir.

2. Yapısal Model

Freud'a göre kişiliğin organizasyonuna ilişkin üç yapı vardır. Bu yapılar şu şekilde listelenir:

• İd: Kişiliğin ilkel ve içgüdüsel yönlerini kapsar. Tamamen bilinçaltı düzeyinde işlev gösterir. Kişiliğin en eski bileşeni olan dürtülerle ilişkilidir.
• Ego: İd'in arzularının kontrol edilmesini ve duyurulmasını sağlar. İd ve süperego arasında köprü niteliği taşıyan ego, bilinç öncesi düzeyde yer alır.
• Süperego: Bilinç düzeyinde yer alan süperego, bireyin toplum içerisinde yaşayabilmesi için kültürel norm ve davranış standartlarını içselleştirmesini sağlar. 

2. Davranışçı Kuram (Davranışçılık) 

Psikanalize tepki olarak ortaya çıkan davranışçılık, biyolojik ya da zihinsel süreçler yerine gözlemlenebilir davranışların incelenmesi gerektiğini savunur. Kişilik gelişiminin temelinde öğrenme süreçlerinin olduğunu vurgulayan kuram, biyolojik faktörlerin kişilik üzerindeki etkisini reddeder. Davranışçılığın önemli kavramlarını klasik koşullama, edimsel koşullama ve öğrenme oluşturur.

3. Bilişsel Kuram (Bilişselcilik) 

Kişiliğin yapısının ve kişilik gelişiminin öğrenmenin doğasında yer aldığını savunan Albert Bandura, gözlem yoluyla öğrenme kavramını ortaya atar. Buna göre kişilik, davranışsal öğrenmelerin zihinsel süreçlerde pekiştirilmesi sonucu gelişir. Pekiştirme süreçleri dikkat, hatırda tutma ve güdüleme süreci gibi faktörlerden etkilenir.

4. Hümanist Kuram 

Abraham Maslow ve Carl Rogers gibi psikologların öncülüğünde geliştirilen kuram, kişiliği insanın doğuştan getirdiği potansiyel üzerinden açıklar. Hümanist kurama göre kişiliği oluşturan yapısal faktörler yoktur. İnsanın doğuştan getirdiği potansiyelinin kişiliği oluşturan tek faktör olduğunu savunur.

5. Beş Faktör Kuramı

Robert McCrea ve Paul Costa tarafından ortaya atılan kuram kişiliği beş ana faktöre indirger. Kurama göre kişilik dışadönüklük, nevrotizm, deneyime açıklık, uyumluluk ve öz disiplinden oluşur. Bu faktörlerin dengesi kişiliğin sağlıklı gelişimini gösterir.

Kişilik Testleri Nelerdir?

Farklı kişilik kuramlarına göre oluşturulmuş kullanımı en yaygın kişilik testleri şunlardır:

1. Projetkif Testler
2. Objektif Testler

1. Projektif Testler:

Projektif testler, psikoloji biliminin ortaya çıkışından beri gündemde olan Sigmund Freud’un öncülüğünü yaptığı psikanalitik kuram çerçevesinde oluşturulmuş kişilik testleridir. 

Yaygın kullanılan projektif testler şunlardır:

• Rorschach Mürekkep Lekesi Testi: Psikiyatr Hermann Rorschach tarafından geliştirilen test, kağıt üzerinde oluşturulan anlamsız mürekkep lekelerine verilen sistematik yanıtlara göre kişilik değerlendirmesi yapar. 
• Tematik Algı Testi: Christina Morgan ve Henry Murray tarafından 1935 yılında geliştirilen test, kartlar üzerinde belirgin olmayan resimler hakkında bireyin verdiği yanıtlara göre kişilik değerlendirmesi yapar.
• Ev - İnsan - Ağaç Çiz Testi:Kağıt ve kalem kullanarak kişinin çizdiği ev, insan ve ağaç çizimlerini sistematik şekilde yorumlayarak kişilik hakkında değerlendirme yapar.

Projektif testlerin uygulanma ve yorumlama sürecinin zor olması nedeniyle eğitimleri yıllar sürer. Bu nedenle testi yapacak uzmanın akademik yeterliği ve teste hakimiyeti hakkında bilgi sahibi olmak gerekir.

2. Objektif Testler:

Freud’un öncülüğünü yaptığı psikanalitik kuramın aksine bilinçaltı kavramına karşı çıkan psikologlar, projektif testlerin aksine bilimsel olarak güvenilir ve geçerli objektif testleri oluşturdular.

Kişiliğin değerlendirilmesinde yaygın olarak kullanılan objektif testler şunlardır:

• Minnesota Çok Yönlü Kişilik Envanteri: Kişilik değerlendirmede küresel çapta en yaygın olarak kullanılan testtir. Kapalı uçlu sorulara verilen "evet" veya "hayır" yanıtları sistematik olarak puanlanır ve bireyin kişiliği hakkında yorum yapılır.
• Myers - Briggs Kişilik Tipi Belirleme Envanteri: Kapalı uçlu sorulara verilen "evet" veya "hayır" yanıtlarının derecelerini sistematik olarak puanlayarak bireyi belli kişilik tiplerinde sınıflandırır.