Kişilik Bozukluğu Nedir?
Kişilik bozukluğu bireyi toplumun beklentilerinden saptıran problemlerden ve işlevsellik sorunlarına neden olan düşünceler veya davranışlardan oluşur. Bireyi diğer insanlardan farklı kılan özellikler bütünü olan kişilik; duygu, düşünce ve davranışsal içeriğe sahiptir. Kişiliğin gelişimi dinamik bir süreçtir. Bu nedenle kişilik çevresel yaşam koşullarından ve genetik faktörlerden etkilenmektedir. Öte yandan bireyin kişiliği oluştuktan sonra tutarlı ve kalıcı bir hal alır. Bu zihinsel ve davranışsal süreçler kişilikte meydana gelen tutarsızlıkları ortaya çıkarır.
Kişilik Bozukluğu Nedenleri Nelerdir?
Kişilik bozukluğu nedenleri şunlardır:
- Genetik faktörler
- Travmatik olaylar
- Cinsel saldırı
- İstismar
- Dağınık aile ilişkileri
- Hormonal bozukluklar
Kişilik Bozukluğu Belirtileri Nedir?
Kişilik bozukluğu belirtileri şunlardır:
- Yoğun şüphe, kaygı, endişe reddedilme, suçluluk, pişmanlık gibi duygular
- Halüsinasyonlar
- Paranoyalar
- Dağınık konuşma ve dil kullanımı
- Yetersiz öz bakım
- İşlevsellikte kayıplar
- Sosyal hayatta uyum problemlerine bağlı geri çekilme
- Aile ve yakın ilişkilerde iletişim problemleri
Kişilik Bozukluğu Fiziksel Belirtileri Nelerdir?
Kişilik bozukluğunun fiziksel belirtileri şunlardır:
- Zihinsel süreçlerde hormonal bozulmalar
- Kendine zarar vermeye yönelik davranışlardan kaynaklanan yaralanmalar
- Beklenmeyen giyim tarzı
- Abartılı makyaj
- Davranışlarda belirgin yavaşlama ya da hızlanma
Kişilik Bozukluğu Zararları Nedir?
Kişilik bozuklukları bireyin hayatını her yönde çok şiddetli düzeylerde olumsuz etkileyen yıkıcı sendromlardır. Kişilik bozukluğunun olumsuz etkilerinin en fazla görüldüğü alan bireyin sosyal yaşamıdır. Bu etkiler bireyin sahip olduğu kişilik bozukluğu alt türüne göre farklılık gösterse de aile içi ya da sosyal etkileşimde bozulmalar, okul veya iş performansında belirgin düşüşler ve toplumdan izole yaşam şeklinde sıralanabilir. Öte yandan kişilik bozukluğu bireyin fiziksel sağlığına ve bütünlüğüne yönelik farklı olumsuz sonuçlar da doğurur. Zihinsel süreçlerde bozulmalar, biyolojik değişimler ve fiziksel yaralanmalar kişilik bozukluğu nedeniyle ortaya çıkan bedensel zararlara örnek gösterilebilir. Tüm kişilik bozukluklarında intihar büyük bir risk faktörüdür.
Kişilik Bozukluğu Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Kişilik bozukluğu tedavisinde yaygın olarak kullanılan yöntemler psikoterapiler, farmakoterapiler veya çeşitli psikiyatrik müdahalelerden oluşur. Günümüzde kişilik bozukluklarının belirtilerini ortadan kaldıran kesin bir tedavi bulunmamaktadır. Kişilik bozukluklarının tedavisinde ilaç kullanımı ile bireyin zihninde ortaya çıkan hormonal problemlerin düzeltilmesi hedeflenir. Öte yandan kişilik bozuklukları beraberinde farklı hastalıklar ile ortaya çıkmaktadır. Farmakolojik yöntemler, ortaya çıkan eş sendromların belirtilerin baskılanmasına ya da ortadan kaldırılmasına fayda sağlar.
Psikoterapi yöntemleri ise hastalığın tedavisinde bireyin zihinsel ve davranışsal süreçleri arasındaki bağın irdelenmesi, hastalığın tanınması ve bireye içgörü kazandırılması gibi alanlarda işe yarar. Birey psikoterapi uygulamalarında hastalıkla başa çıkma yollarını ve duygu-düşünce düzenleme becerilerini geliştirir. Ancak psikoterapi yöntemlerine katılım kişilik bozukluğuna sahip bireyler arasında çok düşüktür. Zihnine ve bedenine yönelik içgörüsü bulunmayan birey, hastalığın veya semptomların varlığını kabul etmez. Psikoterapiye katılım sağlayan bireylerin ise tedaviye devamlılık oranı çok düşüktür.
Kişilik bozuklukları kronik bir bozukluktur. Kronik bozukluğa sahip bireyler hastalığın ortaya çıkmasından sonra farklı dönemlerde atak geçirir. Bu atak dönemleri yaygın olarak hastanede yatarak tedavi görmeyi gerektirebilir. Hastanede yatarak tedavi gören kişilik bozukluğuna sahip bireylere ilaç tedavileri ve çeşitli psikiyatrik müdahaleler yapılabilir. Bu müdahaleler, bozukluğun belirtilerinin azaltılmasına ve bireyin yaşam kalitesinin arttırılmasına fayda sağlar.
Kişilik Bozukluğu ve Bipolar Arasındaki Farklılıklar Nelerdir?
Kişilik bozukluğuyla bipolar bozukluk özellikleri ve sınıflandırılmaları yönünden birbirlerinden farklı sendromlardır. Öte yandan bu sendromların farklı özellikleri olmasına rağmen davranışlara yansıyan belirtiler bipolar ve kişilik bozukluğunda benzerlik gösterebilir. Bu nedenle iki sendrom halk tarafından sıklıkla karıştırılmaktadır.
Kişilik bozukluğu ve bipolar bozukluk bireyin zihninde ortaya çıkan psikolojik bozukluklardır. İki sendromda da bireyler beklenmeyen abartılı, beklenmedik ya da tehlikeli zihinsel ve davranışsal süreçlere sahiptirler. Kişilik bozuklukları bipolar gibi genetik sendromlardır. Çevresel faktörlerin etkisiyle ortaya çıkan bu sendromlar bireyin yaşam kalitesinde önemli düşüşe neden olur. Bu sendromlar kronik ve kesin tedavisi olmayan belirtilerden meydana gelir. Kişilik bozukluğu ve bipolar bozukluk kronik hastalıklardır bu nedenle bireyler çevresel faktörlerin etkisiyle atak yaşayabilirler. Kişilik bozukluğuna ve bipolar bozukluğa sahip bireylerde intihar oranı yüksektir.
Kişilik bozuklukları ve bipolar bozukluk arasında bulunan en belirgin farklar sınıflandırma yöntemlerinden ve hastalığa ait yapısal özelliklerden kaynaklanır. Kişilik bozuklukları bireyin algılamalarında ve kişilik yapısında ortaya çıkan sorunlar nedeniyle zihinsel süreçlerin olumsuz etkilendiği sendromlardır. Öte yandan bipolar, duygu durumu bozuklukları arasında yer alır. Bipolar bozuklukta bireyin duygu, düşünce süreçleri hezeyanlara veya psikozlara neden olmaz. İki hastalığın tedavisinde kullanılan ilaçların etken maddeleri ve uyarıcıları birbirinden farklılık gösterir. Bipolar bozukluğa sahip bireylerin psikoterapi sürecine katılım ve devam oranı daha yüksektir. Bu nedenle psikoterapi yaklaşımlarının bipolar bozukluğa sahip bireylerde daha etkili bir çözüm olduğu vurgulanabilir.
Kişilik Bozukluğunun Alt Alanları Nelerdir?
Kişilik bozukluğunun alt alanları şunlardır:
- Paranoid kişilik bozukluğu
- Şizoid kişilik bozukluğu
- Antisosyal kişilik bozukluğu
- Şizotipal kişilik bozukluğu
- Histrionik kişilik bozukluğu
- Çekingen kişilik bozukluğu
- Narsist kişilik bozukluğu
- Başka türlü adlandırılamayan kişilik bozukluğu
- Obsesif kompulsif kişilik bozukluğu
- Borderline kişilik bozukluğu
1. Paranoid Kişilik Bozukluğu
Paranoid kişilik bozukluğu ya da paranoid şizofreni, bireyin bulunduğu ortamı ve çevresindeki kişileri tehlikeli olarak yorumlaması biçiminde tanımlanır. Paranoid şizofreniye sahip bireyler etkileşime girdiği kişilere yönelik şüphe duyarlar. Paranoid bireyler başkaları tarafından aldatılma, küçük düşürülme, zarar görme hakkındaki düşünceleri yalnızca kendisine yönelik olarak algılamaz. Bireyin bu hatalı yorumlamaları ailesi veya romantik ilişki içerisinde olduğu partnerini de kapsayabilir. Paranoid kişilik bozukluğuna sahip bireyler bu nedenle kişiler arası ilişkileri sürdürmede çok başarısızdır. Genellikle hayatlarını yalnız sürdüren bu bireylerin çalışma yaşamında ve eğitim hayatında zorlandıkları görülmektedir.
2. Şizoid Kişilik Bozukluğu
Şizoid kişilik bozukluğu bireyin toplumdan uzak, sosyal veya romantik etkileşime karşı ilgisiz kalması olarak tanımlanabilir. Şizoid kişilik bozukluğu olan bireyler genellikle hayatlarını yalnız idame ettirirler. Bu bireylerin duygusal ifadelerinin eksik, sosyal etkileşimde ise yetersiz ve ilgisiz oldukları görülür. Şizoid kişilik bozukluğuna sahip bireyler cinsel açıdan sorun yaşarlar. Nadiren romantik ilişki içerisine giren bu bireyler cinsel yaşamlarında sürekli farklı partner arayışındadır.
3. Antisosyal Kişilik Bozukluğu
Antisosyal kişilik bozukluğu çocuklukta kasıtlı olarak zarar vermekten haz duyma, otoriteye karşı gelme, kuralları çiğneme gibi belirtilerle başlayan davranım bozukluğunun yetişkinlikte şiddetlenmiş halidir. Antisosyal kişilik bozukluğuna sahip bireyler benmerkezci düşünceye sahip olurlar. Şiddete, suça meyilli olan bu bireyler başkalarını kendi çıkarları doğrultusunda kullanıp sıklıkla yalan söylerler. Hırsızlık, fiziksel şiddet veya tutarlı olmayan davranışlar antisosyal kişilik bozukluğuna sahip bireylerde yaygın olarak görülen davranışlardır. Bu bireyler sergiledikleri davranıştan pişmanlık duymaz hatta zevk alırlar. Başkalarının hayatını tehlikeye atacak riskli davranışlarda bulunan antisosyal kişilik bozukluğuna sahip bireyler halk arasında genellikle “psikopat” olarak adlandırılır.
4. Şizotipal Kişilik Bozukluğu
Bireyin beklenmeyen zihinsel ve davranışsal süreçlerinin batıl ya da tuhaf inançları ortaya çıkardığı durumlar şizotipal kişilik bozukluğu olarak tanımlanır. Şizotipal kişilik bozukluğuna sahip bireylerin duygu durumlarında ani değişimler görülür. Bu bireyler romantik ilişkiler veya sosyal ilişkilerde zorlanırlar. Sesli halüsinasyonlar şizotipal kişilik bozukluğunda en sık görülen belirtidir. Bireyler kendilerine çok gizli görevler veya önemli mesajlar verildiğine yönelik sanrılar içerisine girebilmektedir.
5. Histrionik Kişilik Bozukluğu
Histrionik kişilik bozukluğu bireyin sahip olduğu yüzeysel veya sıradan duygulanımın çocukça zihinsel ve davranışsal süreçleri ortaya çıkarması olarak tanımlanır. Histrionik kişilik bozukluğuna sahip bireylerin en belirgin özelliği dikkat çekmeye yönelik çabalarıdır. Bu çabalar abartılı giyim tarzı, davranış veya konuşma biçimi ile kendisini gösterebilir. Histrionik bireylerin duygularında ani değişimler, verdiği tepkilerde ise aşırılık görülür. Hareketlerindeki aşırılık cinsel yönden sürekli aktif olmalarına neden olur. Öte yandan histrionik bireyler beden algısına yönelik kaygı duyarlar. Beslenme bozuklukları veya somatoform bozukluklar histrionik kişilik bozukluğuyla birlikte görülebilir.
6. Çekingen Kişilik Bozukluğu
Çekingen kişilik bozukluğuna sahip bireyler şizoidler gibi toplumsal etkileşimden ve kişiler arası iletişimden uzak dururlar. Öte yandan bu bireyler şizoid bozukluğu olanlardan farklı kaygı, baskı ve korkuları nedeniyle toplumdan izole bir yaşamı tercih ederler. Çekingen kişilik bozukluğuna sahip bireyler kendilerine yönelik sert ve acımasız yorumlarda bulunurlar. Bireylerin yetersizlik, kaygı, utangaçlık, kabul görmemeye yönelik inançları yeni deneyimlerden ve kişilerden uzak durmalarına neden olur.
7. Narsistik Kişilik Bozukluğu
Narsistik kişilik bozukluğuna sahip bireyler her alanda başarılı, güçlü ve herkesten güçlü olmaya yönelik katı düşüncelere sahiplerdir. Öte yandan bu bireyler zorluklar karşısında çabuk pes eden, zayıf ve başarı oranı düşük kişilerdir. Narsistik kişiler sosyal etkileşimde bulunmaktan kaçmaz ancak aşırı ve abartılı davranışlar sergileyebilirler. Bu aşırı ve abartı davranışlar bireyin düşüncelerinde de gözlenebilir. Narsistik kişiler benmerkezci yapıdadır. Ayrıca övünmeyi ve itibarı çok severler.
8. Başka Türlü Adlandırılamayan Kişilik Bozukluğu
Bireyin herhangi bir kişilik bozukluğu alt türünün özelliklerinin tamamını karşılamayan fakat bireyin sosyal uyumunu ve işlevselliğini olumsuz yönde etkileyen belirtilere sahip olduğu durumlar, başka türlü adlandırılamayan kişilik bozukluğu olarak tanımlanır. Başka türlü adlandırılamayan kişilik bozukluğu diğer alt türlerin belirtilerini kapsar bu nedenle kendine has bir özelliği bulunmamaktadır.
9. Obsesif Kompulsif Kişilik Bozukluğu
Obsesif kompulsif kişilik bozukluğu anksiyete bağlı ortaya çıkan, dürtü bozuklukları arasında yer almayan bir sendromdur. Bu sendroma sahip bireyler obsesif belirtiler gösterirler. Yüksek mükemmeliyetçilik ve detaycılık çoğu zaman bireylerin işlevselliğini olumsuz etkiler. Obsesif kompulsif kişilik bozukluğuna sahip bireyler para yönetimini kontrol edemez bu nedenle sıklıkla ekonomik zorluklar yaşarlar. Toplumsal ve ahlaki kuralların yanında kendine özgü düzen ve tertip, obsesif kompulsif kişilik bozukluğuna sahip bireylerde yaygın olarak görülür. Bu bireylerde istifçilik veya eşyaları çöpe atmaktan kaçınmaya yönelik tutumlar görülebilir.
10. Borderline Kişilik Bozukluğu
Bireyin sosyal, çalışma ya da aile yaşamındaki işlevselliğini önemli ölçüde bozan şiddetli dürtüsel duygu ve düşüncelerin beklenmedik kontrolsüz davranışlara yol açması borderline kişilik bozukluğu olarak tanımlanır. Bir duygu durumu bozukluğu olan borderline, bireyin duygu ve düşüncelerinde karmaşa yaratır. Bu nedenle borderline hastalarında korku, kaygı, depresyon, öfke, stres ve kimlik arayışı yaygın olarak görülür. Belirtilerin öngörülemez ve kontrol edilemez olması; madde kullanımı, intihar, öfke sorunları ya da ekonomik sorunları beraberinde getirir. Öte yandan duygu ve düşüncelerdeki karmaşalar, kişiler arası iletişimde bazı problemlere neden olur.
Borderline Kişilik Bozukluğunun Nedenleri Nelerdir?
Borderline kişilik bozukluğunun nedenleri şunlardır:
- Genetik faktörler
- Zihinsel süreçlerde bozulmalar
- Hormonal dengesizlikler
- Yoğun stres
- Cinsel saldırı
- Çocukluk döneminde istismar
Borderline Kişilik Bozukluğunun Belirtileri Nelerdir?
Birçok kişide görülen borderline kişilik bozukluğunun belirtileri şu şekildedir:
- Paranoya
- Halüsinasyon
- Psikoz
- Duygu düzenleme becerilerinde güçlük
- Tutarsız davranışlar
- Engellenemeyen mantıksız düşünceler
- Depresyon ve kaygı
- Madde kullanımı
- Kumar bağımlılığı
- Aşırı cinsel aktivite isteği
- İntihar girişimi
- Yalnızlık korkusu
Borderline Kişilik Bozukluğunun Fiziksel Belirtileri Nelerdir?
Borderline kişilik bozukluğunun fiziksel belirtileri şöyledir:
- İntihar girişimi
- Öfke sorunlarına bağlı ortaya çıkacak fiziksel yaralanmalar
- Aşırı veya düşük bedensel aktivite
- Riskli ya da tehlikeli davranışlar
Borderline Kişilik Bozukluğunun Zararları Nelerdir?
Borderline kişilik bozukluğu bireyin sosyal, çalışma, ve okul performansında belirgin düşüşlere neden olan bir duygudurum bozukluğudur. İlaç tedavileri ile kontrol altında tutulduğu dönemlerde etkileri azalsa da atak dönemlerinde belirtilerinin şiddetinin yükselmesi işlevselliği önemli ölçüde düşürür. Borderline kişilik bozukluğunun en belirgin zararları sosyal yaşam üzerinde görülür. Öte yandan borderline kişilik bozukluğunda intihar oranı yüksektir bu nedenle ölümler ve bedensel yaralanmalar görülebilir. Borderline hastalarının gösterdiği dürtüsel davranışlar yeme bozukluklarını ortaya çıkarabilir.
Borderline Kişilik Bozukluğu Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Borderline kişilik bozukluğu kronik bir bozukluktur. Bu nedenle borderline farklı dönemlerde ataklarla şiddetlenir. Öte yandan sendromun bilinen kesin bir tedavisi yoktur. Borderline tedavisinde kullanılan farmakolojik yöntemler bireyin zihinsel veya bedensel belirtilerinin azaltılmasında ve önlenmesinde kullanılır. Borderline tedavisinde sık kullanılan yöntemlerden biri de psikoterapilerdir. Psikoterapiler bireyin duygu, düşünce ve davranış gibi süreçlerinde farkındalık kazanmasına ve hastalık ile başa çıkma becerilerini arttırmasına yardımcı olur.
Borderline Kişilik Bozukluğu ile ilgili Kitaplar Nelerdir?
Borderline kişilik bozukluğu ile ilgili kitaplar şunlardır:
- Borderline Kişilik Bozukluğu Tanı ve Tedavisi - John G. Gunderson, Paul S. Links
- Narsistik ve Borderline Kişilik Bozuklukları - James F. Masterson
- Borderline - Filiz Sezer Aslan
- Borderline ile Yaşamak - Seda Bir
- Borderline Kişilik Bozukluğu Olan Birini Sevmek - Shari Y. Manning
