Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Nedir?

Ebeveynlerin sıklıkla şikayet ettiği dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu nedir? Çocukluk döneminin en yaygın görülen nörogelişimsel sendromu dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğudur. Çocuklukta başlayarak yetişkinlikte devam eden DEHB, bireyi akademik yaşamdan sosyal yaşama kadar farklı bağlamlarda etkilemektedir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Nedir?

Çocuklukta ortaya çıkan dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) organik yani genetik bir sendromdur. Kalıtımsal olarak anne babadan çocuğa geçer. Dürtüsellik, dikkat eksikliği ve hiperaktivite sendromun ana bileşenlerini oluşturur. DEHB tanısı 3’e ayrılır. Bunlar dikkat eksikliği baskın, hiperaktivitesi baskın veya karma tiptir. Dikkat eksikliğine sahip bireyler, çocukluk çağında okul performansından başlayarak performans gerektiren görevlerin tamamında zorlanırlar. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu sıklıkla zeka geriliği ile karıştırılır. Ancak DEHB normal ve daha yüksek zeka puanlarına sahip bireylerde görülür. Zeka geriliğine sahip bir kişiye DEHB teşhisi konulamaz

Dikkat Eksikliği Nedir?

Zihinsel bir fonksiyon olan dikkat, duyu organlarımıza gelen sınırsız sayıdaki uyarıcıdan odaklandığımızı uyarıcıyı seçmeye yarar. Bu nedenle dikkat fonksiyonu yaşamımızın her noktasında ve her görevde belirgin rol oynar. Dikkatin ilk olarak en belirgin görev aldığı yer okul yaşamının başlangıcıdır. Gelişim düzeyi ile çelişen derecede sosyal ve akademik performansta düşüklük dikkat eksikliğine işaret eder. Bu nedenle dikkat eksikliğinin teşhisi eğitim yaşamın başlamasına dayanır.

Dikkat eksikliğinin en yaygın belirtileri şunlardır:

• Ayrıntılara dikkat etmemek
• Dikkati sürdürmede zorluk
• Gelen dış uyaranlara karşı dikkati koruyamama
• Zihinsel performans gerektiren görevlerden kaçınma
• Doğrudan konuşulanları dinlememe

Hiperaktivite Nedir?

Bireyin akranlarına ve gelişim düzeyine göre belirgin şekilde hareketli olmasıdır. Uzmana başvuru şikayetlerinin başında yaramaz olması, yerinde duramaması ve çok konuşması yer alır.

Hiperaktivitenin en belirgin özellikleri şunlardır:

• Yaşıtlarına göre uzun süre sabit oturamama
• Çok konuşma
• Sürekli hareket halinde olma
• Oturduğunda ise el ve diğer uzuvların hareket halinde olması
• Çok fazla koşma ve tırmanma 

Dürtüsellik Nedir?

Pek çok hastalığın temelinde ya da içeriğinde olan dürtüsellik temel olarak bireyin hareketlerini kontrol edememesidir. Dürtüsel bireyler aklına gelen şeyin sonucunda ne olacağını düşünmeden o anda aklına geldiği için yapar veya söyler. Çocuklarda sık yaralanma ve sırasını beklemekte güçlük, yetişkinlikte acelecilik, istekleri erteleyememe ve risk alma davranışları karakterizedir. Düşünmeden hareket etmesi dürtüselliğin en önemli belirtisidir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun Görünüm Sıklığı Nedir?

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu için erkekler öncelikli risk grubundadır. Erkeklerde kadınlara göre 3 kat fazla görülen DEHB, görünüm sıklığı olarak %2’dir. Okul öncesi, çocukluk ve ergenlikte karışık tip yaygın olarak görülür. Ancak yetişkinlikte dikkat eksikliğinin baskın olduğu tip daha yaygındır. 

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun Nedenleri Nelerdir?

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun bilinen farklı nedenleri vardır. Bu nedenler şunlardır:

• Yapılan aile ve ikiz çalışmaları sonucu tek yumurta ikizlerinin %90’Inda çift yumurta ikizlerinin ise %57’sinde DEHB bulunmuştur. Bu durum genetik faktörlerin varlığını kanıtlar niteliktedir.
• Sinaptik bağlantıdaki kimyasal aktivasyonda yaşanan dengesizlik dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu çalışmalarında keşfedilmiştir. Öte yandan dopamin ve noradrenalin yıkımındaki dengesizlik DEHB ile karakterizedir.
• Parçalanmış aile, zorlayıcı yaşam olayları ve ailede psikiyatrik öykü yapılan çalışmalarda DEHB ile ilişkili bulunmuştur. 

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Nasıl Teşhis Edilir?

Okul yıllarında başlayan süreçte çocuklar; anne ve babalar tarafından çeşitli şikayetlerle uzmana getirilirler. Çok hareketli olması, dersi başında 10 dakikadan fazla duramadığı, sık eşya kaybettiği en sık başvuru nedenleridir. Çocukluk döneminde sık görülmesi ve belirtilerinin açık olması tanı sürecini kolaylaştırır. Psikiyatr tarafından gözlem görüşme ve dikkat testleri aracılığı ile kolayca tanı konulur.  Tanıdan sonra gerekli görülürse devlet tarafından eğitim desteği verilmektedir. Bu eğitim ile dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğuna sahip biireyler başa çıkma stratejilerini öğrenir ve akranları ile eşitsizlik yaşamaz.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Teşhisinde Hangi Testler Kullanılır?

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu teşhisinde dikkat ve dürtüsellik gibi zihinsel fonksiyonları ölçmek için nöropsikolojik testler kullanılır. Bu testler hastanelerde ve özel sektörde psikologlar tarafından yapılmaktadır. Ancak tanı için hastaneye başvurulması şarttır.

Türkiye’de DEHB teşhisi için yaygın olarak kullanılan testler şunlardır: 

• Stroop Testi Tbag Formu
• İşaretleme Testi
• Görsel İşitsel Sayı Dizileri Testi
• Moxo Dikkat Testi
• Sayı Dizileri Testi
• Wisc-R veya Wisc 4 Zeka Testleri
• Stanford Binet Zeka Testi 

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Tedavisi Nedir?

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu genetik temelli bir sendromdur. Bu nedenle sendromu ortadan kaldıracak net bir tedavi bulunmamaktadır. Metilfenidat (MPH) içeren Ritalin, Concerta gibi ilaçlarla semptomlar baskılanmaktadır. İlaçlar mutlaka uzman kontrolünde alınmalıdır.

Öte yandan DEHB tedavisinde en etkili yöntemlerden biri çocuğun tutum ve davranışlarının düzeltilmesi için uygulanan farklı tekniklerdir. Bu tedaviler sendromu ortadan kaldırmaz ancak çocuğun uyumunu ve sosyal ilişkilerini destekleyici niteliktedir.