Çevresel Psikoloji Nedir?

Çevresel psikoloji insan ile fiziksel çevre arasındaki etkileşimin bireyin davranışsal ve zihinsel süreçleri üzerindeki etkisini inceleyen psikolojinin alt alanıdır. Çevresel psikoloji antropoloji, mimari ve mühendislik gibi farklı bilim dallarıyla multidisipliner olarak çalışır.

Çevresel Psikoloji Ne Demek?

Amerikan Psikoloji Derneği'ne göre çevresel psikoloji, fiziksel çevrenin insan davranışı ve refahı üzerindeki etkilerini araştıran multidisipliner alandır. Çevresel psikolojinin incelediği konular arasında çevresel stres faktörleri, tasarım değişkenleri, kat planı yerleşimi, bina boyutu ve doğaya yakınlık gibi fiziksel çevre özelliklerinin bireyin davranışlarıyla ilişkisi yer alır.

Çevresel Psikolojinin Tarihçesi

Çevresel psikolojinin tarihi Wilhelm Wundt'un 1879’da psikoloji bilimini kurmasıyla başlayan sürece dayanır. Charles Darwin’in çevrenin evrimi şekillendirmedeki rolüne yaptığı vurgu davranışçılık başta olmak üzere pek çok yaklaşımı etkilemiştir. Bu fikirden etkilenen araştırmacılar kendilerine yöneltilen eleştirilere rağmen ırksal özelliklerin evriminin fiziksel çevre ve iklim koşullarından nasıl etkilendiğini ortaya koyan çalışmalar yaptılar. Çevresel psikolojiden bahseden ilk kişi Willy Hellpach’tir. Hellpach, Geopsyche adlı kitabında Güneş ve Ay'ın insan faaliyetlerini nasıl etkilediğini, kalabalık ortamların ve rengin insan zihnini nasıl etkilediğini tartışır. Çevresel psikolojinin öncüleri arasında yer alan diğer bilim insanları ise Jakob von Uexküll, Kurt Lewin, Egon Brunswik, Gerhard Kaminski ve Carl Friedrich Graumann olarak belirtilir.

Birinci Dünya Savaşı'nın sona ermesi, savaşın yıkımından sonra inşaat programına yönelik rehberlik talebini beraberinde getirdi. Hükümetler şehirlerin yeniden inşası için planlar oluştururken birçok ülke, insanların yaşam alanlarını nasıl kullandığını inceleyen merkezler kurdu. Örneğin Birleşik Krallık’ta kurulan Bina Araştırma Merkezi ev planlarını, gürültü seviyelerini, ısıtma ve aydınlatma gereksinimlerini inceledi. Thomas Markus liderliğindeki bir araştırma grubu cam üreticisi firmalar için binalardaki doğal aydınlatmanın etkisini arttıracak yönergeler hazırladılar. 1960'larda Peter Manning, Liverpool Üniversitesi'nde bu yönerge ve planların kapsamını arttırdı. Liverpool Üniversitesi, çevresel psikoloji alanında doktora yapan ilk kişilerden biri olan Brian Wells'i istihdam ederek ofisler kurdu. 

ABD’de çevresel psikoloji bağlamında değerlendirilen ilk yapılar psikiyatri hastaneleri oldu. Psikiyatristler hastaların deneyimlerini dikkate alarak mimarlarla birlikte çalıştı. ABD’de yapılan çalışmalarda antropologlar da yer aldı. Edward Hall bir antropolog olarak insanların bir mekanda birbirleriyle nasıl ilişki kurduklarını yorumladı. 1970'lerde Kenneth Craik tarafından yayınlanan Çevresel Psikoloji Dergisi alanı kurumsallaştırdı. ABD Başkanı Nixon'ın çevrenin tahribatıyla başa çıkma ve iklim değişikliği kampanyaları insanları küresel ısınmanın çevre üzerindeki etkilerine yönelik çalışmaları yöneltti.

Çevresel Psikolojinin İlkeleri Nelerdir?

Çevresel psikolojinin ilkeleri şunlardır:

• İnsanlar ve çevreleri karşılıklı etkileşim içindedir.
• Psikolojik teoriler dikkate alınarak sosyo-fiziksel ortamlara yönelik araştırma ve uygulamalar yapılır.
• Sosyo-fiziksel ortamlarda psikolojik süreçler kişi ve çevre uyumu boyunca analiz edilir.
• Teorik örneklerin analiz edilmesiyle insanların davranış kalıpları ortaya çıkarılır.

Çevresel Psikoloji Alanındaki Sorular Nelerdir?

Çevresel psikoloji alanındaki sorular şu şekilde listelenir:

• İnsanların davranış ve tutumları çevreden nasıl etkilenir?
• İnsan refahına elverişli mekanlar nasıl yaratılır?
• Kentsel ortamlar suçu nasıl etkiler?
• İklim değişikliği insanın duygu ve davranışlarını nasıl etkiler?
• İnsanları geri dönüşüme motive eden faktörler nelerdir?
• İnsanları çevresel açıdan olumlu davranışları benimsemeye motive eden faktörler nelerdir?
• Neden belirli çevre veya mekanlar insanları üretken hissettirir?

Çevresel Psikoloji Hangi Alanlarda Çalışır?

Çevresel psikoloji multidisipliner bir alandır. Bu nedenle çevresel psikolojinin çalışma alanları oldukça geniştir. Çevresel psikologlar üniversitelerde akademik personel olarak çalışabilir. Kar amacı gütmeyen kuruluşlar, devlet kurumları, işletmeler ve sivil toplum kuruluşları da çevresel psikologların çalışma alanlarındandır. Çevresel psikologlar uzmanlıklarını genellikle kentsel planlama, iç mimarlık, çevre tasarımı ve iklim değişikliği gibi farklı alanlarda yaparlar. Çevresel psikologlar hayvanat bahçelerinde, parklarda veya sosyal ortamlarda çalışabilir. Günümüzde çevresel psikologlar sıklıkla kirlilik, iklim değişikliği ve biyoçeşitlilik kaybı sorunlarını tersine çevirmek için çalışmaktadır.

Çevresel Psikoloji ve Mekan Algısı Nedir?

Bireyler, içerisinde olduğu ortamın koşullarını kendisine ve çevreye yönelik olarak değerlendirirler. Bu nedenle inşa edilen binalar, mekanlar veya doğal ortamlar çevre ile etkileşime giren bireyin zihinsel ve davranışsal süreçlerini etkiler. Bireyin içinde bulunduğu mekana yönelik kısa veya uzun süreli deneyim elde ederek mekanı hatırlaması mekansal algı olarak tanımlanır. Bireyin mekansal algısı yaklaşma, süreklilik ve sınır faktörlerden oluşur. Öte yandan yalnızca mekan algısının oluşması bireyin çevreye yönelik değerlendirmelerde bulunması için yeterli değildir. Mekanın bileşenleri kullanıldıkları bağlama göre mekansal örgütlenmede sınırlayıcı, yönlendirici, odaklayıcı, birleştirici veya ayırıcı roller üstlenebilirler. Bu roller bireye bulunduğu mekanı kavrayabilmesi için gerekli ipuçları sağlar.

Çevresel Psikolojinin Canlılar Üzerindeki Etkisi Nedir?

Çevresel psikologlar sadece insanlara veya sadece hayvanlara yönelik çalışmalar yaptığı gibi tüm canlıları etkileyen küresel ısınma ve kirlilik konularında da çalışmalar yaparlar. Çevresel psikologların getirdiği açıklamalar canlıların yaşam alanlarından tüketim alışkanlıklarına kadar farklılık gösterir. Bu nedenle diğer bilim dalları ile birlikte çalışan çevresel psikologlar yaşam kalitesini, verimliliği, tasarrufu ve güvenliği arttıracak olanaklar oluştururlar. Öte yandan bu olanaklarla kirliliğin, iklim değişikliğinin, enerjiye bağımlılığın ve çevre tahribatının önüne geçilebilir.

Mimari Alanlarda Çevresel Psikoloji Nedir?

Çevresel psikoloji alanında yapılan çalışmalar, fiziksel çevrenin canlıların duygu ve davranışları etkilediğini ortaya koymaktadır. Buna göre şehirler, binalar, parklar, mekanlar veya doğal ortamlar canlıların ilişkilerini ve davranışlarını değiştirebilir. Çevresel psikoloji, mekan planlama, ergonomi, aydınlatma, akustik, yön bulma, markalaşma ve iç tasarım gibi mimarinin kapsamında yer alan faktörleri inceler. Çevresel psikolojinin kapsamı çok geniş olsa da yöntemleri ve sonuçları kesindir. Örneğin, araştırmalar bir okul koridorunun görünür bölümüne lavabo yerleştirmenin el yıkama oranını arttırabileceğini kanıtlamıştır. Oturma odasında kullanılan duvarın renklerinin ve parklarda kullanılan ideal bitki örtüsünün birey üzerindeki etkileri çevresel psikolojinin mimari ile ortak çalışma konularına örnek gösterilir.

Çevresel Psikolojinin Diğer Psikoloji Dallarıyla İlişkisi Nedir?

Çevresel psikologlar insanların çevrelerindeki dünyayla kurduğu etkileşimi inceleyen araştırmacılardır. Çevresel psikoloji, sosyal psikoloji başta olmak üzere psikolojinin farklı disiplinleri ile birlikte çalışır. Sosyal psikolojinin tutum, benlik ve sosyalleşme gibi kavramları çevresel psikologlar tarafından bireyin çevre ile girdiği karşılıklı etkileşimini açıklamada önemli rol oynar. Bilişsel psikoloji ise duyum ve algı süreçlerini incelemesi bakımından çevresel psikoloji ile bağlantılıdır. Öte yandan kişilik psikolojisi yaptığı çalışmalarla çevresel psikolojinin araştırmalarına katkı sağlar.