Betimleme Nedir?

Betimleme, diğer adıyla tasvir; bir varlığın, olayın, düşüncenin, karakterin vb. gözümüzün önünde canlandırılmasını sağlamak için detaylı bir şekilde anlatılmasıdır. Betimleme nedir kısaca bahsetmek gerekirse kelimelerle resim yapma sanatı olarak da tanımlanabilir.

Betimleme, bir anlatım biçimi türüdür ve anlatılmak istenen unsuru en ince detayına kadar okuyucuya/dinleyiciye yansıtmayı sağlar. Örneğin bir manzaranın güzelliğini betimlemek için “Kırlarda kırmızı, sarı, pembe çiçekler açmıştı. Gökyüzü masmaviydi ve alabildiğine berrak görünüyordu. İnsana huzur veren bu manzarada doğanın tüm renklerini uyum içerisinde görmek mümkündü.” şeklinde çeşitli sıfatlar ve nitelemelerden yararlanılarak anlatım yapılabilir.

Ancak betimleme sadece bir şeyin dış görünüşünü yansıtmaz, karakterlerin ruhsal durumu da tasvir edilebilir. Örneğin “Uzaklara dalıp gitmişti. Elindeki kağıtla oynayıp duruyordu. Kağıda baktıkça sanki içinden bir parça kopuyordu fakat bir yandan bu düşüncelerin kendine zarar verdiğinin farkındaydı.” cümlelerinde karakterin hissettiği üzüntü betimlenmiştir.

Betimleme Ne Demek?

Betimleme, diğer ismiyle tasvir; bir nesnenin, varlığın, karakterin, olayın, durumun, düşüncenin vb. okuyucunun hayalinde canlandırılmasını kolaylaştırmak amacıyla detaylı bir şekilde anlatıldığı, çoğunlukla sıfatlar ve nitelemeler ile yapılan bir anlatım biçimidir.

Betimlemenin anlamı, Türk Dil Kurumuna (TDK) göre “herhangi bir şeyi yazı veya söz yoluyla göz önünde canlandırmayı sağlayacak şekilde anlatma” şeklinde ifade edilir.

Betimlemenin asıl amacı, okuyucunun metinde anlatılmak istenen konuyu idrak etmesini kolaylaştırmaktır. Bunun için olay, durum, karakter vb. unsurlar detaylıca anlatılır. Tasvir yapılırken sıfatlardan bolca yararlanılır.

Genel olarak bakıldığında iki farklı tasvir türü vardır: iç tasvir ve dış tasvir. İç tasvir, diğer adıyla ruhsal betimleme, metindeki karakterlerin iç dünyasını; merhametli olma, kıskanma, kin, acı duyma gibi duygularını ve gözle görülemeyen yönlerini detaylıca anlatır. Dış tasvir ise tam tersine metindeki karakterlerin fiziksel özellikleri, bulunulan mekan gibi gözle görülebilecek niteliklerin kapsamlı bir şekilde anlatılmasıdır.

Betimleme, özellikle dünya klasikleri listesinde bulunan eserlerde sıklıkla karşımıza çıkar. Özellikle Tolstoy, Dostoyevski, Balzac, Victor Hugo gibi yazarlar, romanlarında bol bol betimleme kullanarak okuyucunun metni daha iyi anlamasını sağlamıştır. Hatta Balzac’ın meşhur eseri Vadideki Zambak, içerdiği uzun doğa tasvirleri ile betimlemenin en önemli örneklerinden biridir.

Öyküleme ve Betimleme Arasındaki Fark Nedir?

Öyküleme ve betimleme arasındaki fark şudur: Öyküleme, belli bir olay örgüsünü anlatıp neden-sonuç ilişkisine yer verirken betimlemede sadece olayları okuyucunun gözünde canlandırma amacı vardır, sebep-sonuç ilişkisi kurulmaz. İkisinde de kahramanların hareketine yer verilebilir ancak aradaki fark olay örgüsüne dayanıyorsa bu, öykülemeye girer.

Betimlemedeki hareketlilik ögesi, belli bir sebep-sonuç ilişkisine dayanmaz fakat öykülemede olay örgüsünden bahsedileceği için kahramanların hareketleri tasvir edilirken bir neden-sonuç ilişkisi kurulur.

Betimleme ve öyküleme arasındaki fark temel olarak hikaye anlatma üzerinden açıklanabilir. Betimlemede amaç, bir nesnenin, kahramanın, bir mekanın vb. çeşitli sıfatlar ve nitelemeler yoluyla tanıtılması ve okuyucunun gözünde canlandırılmasıdır. Ancak öykülemede amaç, okuyucunun belli bir olaya şahitlik etmesini sağlamaktır. Aşağıdaki örnekleri inceleyerek aradaki farkı daha iyi anlayabilirsiniz.

Betimleme Örneği

Ali, sabahın erken saatlerinde uyanarak yavaşça yatağından kalktı. Odasının penceresinden dışarı baktığında hava henüz aydınlanmamıştı ve karanlık hala devam ediyordu. Giyinirken annesinin hazırladığı sıcak çayın kokusu burnuna geldi. Vedalaşırken annesi Ali'nin yüzüne sevgi dolu bir bakış attı ve ona başarılar diledi. Okula gitmek için yola çıktığında soğuk hava Ali’nin yüzüne hafifçe vuruyordu. Ali yol boyunca ağaçların arasından geçti.

(Ali adlı kahramanın okula gitme anı tasvir ediliyor ve neden-sonuç ilişkisinden bahsedilmemiş.)

Öyküleme Örneği

Ali, evden ayrılmadan önce annesine veda etti ve okula gitmek için yola çıktı. O sırada karşısına bir sokak kedisi çıktı. Ali kedileri pek severdi ve çaresiz halde yolun ortasında duran kedinin yanına gitti. Onu kucağına alıp bir müddet tüylerini okşadı. Nasılsa okula gitmesine daha zaman vardı. Hemen eve dönüp annesine haber verdi ve bu kediye bakmak istediğini söyledi.

(Bir olay örgüsü anlatılıyor, tıpkı bir hikayede olduğu gibi karakterlerden bahsediliyor.)

Betimleme Türleri Nelerdir?

Betimleme türleri 4’e ayrılır ve aşağıdaki gibi sıralanabilir.

1. Açıklayıcı betimleme
2. Sanatsal (izlenimsel) betimleme
3. Fiziksel (simgesel) betimleme
4. Ruhsal (içsel) betimleme

1. Açıklayıcı Betimleme

Açıklayıcı betimleme, anlatılmak istenen konu, durum, nesne vb. ile ilgili yazarın kendi izlenimlerini katmadan, tarafsız ve nesnel bir şekilde yaptığı tasvirdir. Burada yazar, gözlemlediği özellikleri öznel düşüncelerini ve duygularını katmadan, olduğu gibi aktarır. Açıklayıcı tasvirlerde yazar, gördüklerini fotoğraf çeker gibi yazar.

Açıklayıcı betimlemenin özellikleri şunlardır:

• Nesnel nitelik taşır.
• Amacı bilgi vermektir.
• Genel detayları anlatır.
• Yazarın kişisel duygularına yer vermez.
• Sanatsal kaygı taşımaz.
• Okuyucunun kendi izlenimini kendisinin bulmasını sağlar.
• Okuyucuyu belli bir duyguya/düşünceye sokma gibi bir hedefi yoktur.
• Beş duyu organına hitap eder.

Açıklayıcı betimlemede öyküleme yönteminde olduğu gibi hareket unsuruna da yer verilir. Ancak burada öykülemeden farklı olarak olay örgüsü anlatılmaz, sebep-sonuç ilişkisi kurularak anlatım yapılmaz.

2. Sanatsal (İzlenimsel) Betimleme

Sanatsal (izlenimsel) betimleme, yazarın anlatmak istediği nesne, olay, durum gibi unsurlardan bahsederken kendi izlenimlerine ve sezgilerine yer vermesidir. Yazarın anlatmak istediklerini kendi yorumunu katarak aktardığı sanatsal tasvirler, açıklayıcı betimlenin zıttı olarak da düşünülebilir.

Romanlarda en çok karşımıza çıkan betimleme türleri arasında yer alan sanatsal tasvirlerde mecaz, yineleme, düşsel öge gibi unsurlara yer verilir.

Sanatsal betimlemenin özellikleri şu şekildedir:

• Yazarın duygularına, öznel fikirlerine, yorumlarına yer verilir.
• Yazar, gördükleri üzerinden yaptığı değerlendirmeleri okuyucuya aktarır.
• Açıklayıcı betimlemenin tersi olarak düşünülebilir.
• Edebi eserlerde sıklıkla karşımıza çıkar.
• Sanatsal kaygı güder.
• Dolayısıyla söz sanatları, mecazi ve hayali ögelere sıklıkla yer verir.

3. Fiziksel (Simgesel) Betimleme

Fiziksel (simgesel) betimleme; bir karakterin, nesnenin, mekanın vb. dış görünüşünü ve fiziksel niteliklerini anlatmayı sağlayan bir tasvir türüdür. Fiziksel betimleme sayesinde anlatılmak istenen karakter, nesne vb. okuyucunun gözünde daha iyi canlanır ve bir resim oluşur.

Fiziksel (simgesel) betimlemenin özellikleri şunlardır:

• Karakter, mekan ve nesne için yapılabilir.
• Tasvir edilen unsurun fiziksel özelliklerini yansıtır.
• Okuduklarımızın gözümüzde daha kolay canlanmasını sağlar.
• Ruhsal betimlemenin daha iyi anlaşılmasını sağladığı için metne zenginlik katar.

Güçlü bir fiziksel tasvir yapmak için yazarın sıfatlardan yararlanması ve doğru nitelemeler yapması gerekir. Böylece okuyucunun zihninde oluşan resim, daha belirgin hale gelir.

4. Ruhsal (İçsel) Betimleme

Ruhsal (içsel) betimleme, metinde geçen kahramanların duygu durumu, kişisel özellikleri, psikolojik yapısı gibi özelliklerini detaylıca anlatan bir betimleme türüdür. Betimleme türleri arasında bulunan ruhsal tasvirler, özellikle psikolojik ve modern romanlarda sıklıkla kullanılır.

Karakterin motivasyon kaynaklarını, bir davranışı neden yaptığını, nasıl değişim geçirdiğini, bir tutuma sahip olması için onu nelerin tetiklediğini anlamak ve metni zenginleştirmek için ruhsal yani içsel betimlemelere yer vermek son derece önemlidir.

Ruhsal (içsel) betimlemenin özellikleri şu şekilde sıralanabilir:

• Karakter hakkında daha fazla bilgi edinmeyi sağlar.
• Olayların gidişatını daha iyi anlamaya yardımcı olur.
• Olayların ardındaki nedenlerin aydınlatılmasına katkı sunar.
• Metni zengin hale getirir.
• Psikolojik ögelerin sıklıkla kullanıldığı modern ve postmodern romanlarda karşımıza çıkar.

Betimleme Örnekleri Nelerdir?

Betimleme örnekleri aşağıda türlerine göre sıralanmıştır, bu örnekleri inceleyerek konuyu daha net bir şekilde anlayabilirsiniz.

Kediler; dört ayaklı, farklı renklerde tüyleri olan, ortalama 40-50 cm boya ve 3-5 kg ağırlığa sahip olan canlılardır. Beyaz, sarı, siyah gibi farklı renklerde kürkleri olabilir ve gözleri ise genellikle yeşil, mavi, gri gibi renklerdedir. Kürk, kedilerin sıcaklığı korumasına yardımcı olur ve tüy dökmeleri, tımar ve bakım gerektirir.

Yukarıdaki metin, açıklayıcı betimlemeye örnektir çünkü bu metinde yazar, kedilerin fiziksel özelliklerini detaylı bir şekilde tarif ederek bu hayvanların nasıl göründüğünü gözümüzde canlandırmamızı sağlamıştır.

İlkbahar gelince sarısından kırmızısına, pembesinden moruna envai çeşitteki laleler, İstanbul’un dört bir yanını kaplar. Baharın gelişini coşkuyla karşılayan şehirde yeni açmaya başlayan çiçekler, adeta insanın ruhuna ilaç gibi gelir. Mart-nisan aylarından sonra laleler eski canlılığını yitirmeye başlasa da bu kez diğer çiçekler gün yüzüne çıkarak İstanbulluların gönlüne şifa olur.

Yukarıdaki metin, sadece lalelerin görüntüsünü anlatmakla kalmayıp İstanbulluları nasıl hissettirdiğini anlattığı ve çeşitli izlenimlere yer verdiği için sanatsal betimleme örneği olarak değerlendirilebilir.

Selda, orta boylu ve atletik yapıda biriydi. Yüzü, düzgün hatlara sahip ve çene hattı keskin, yüz hatları belirgin bir şekilde ortaya çıkıyordu. Koyu renkli saçları kısa kesilmiş ve yanları kıvrık bir şekilde şekillendirilmişti. Gözleri koyu kahverengi, geniş ve canlı bir ifade taşıyordu. Burnu, düz ve inceydi, yüzündeki tüm hatlar birbirine uyumlu ve estetik bir bütünlük oluşturuyordu. Omuzları genişti ve kıvrımları kasları belli ediyordu. Vücudu sıkı ve düzgündü, kendine güvenli bir yürüyüşü vardı ve her hareketi kararlılıkla yapıyordu.

Yukarıdaki metin, Selda adlı kahramanın dış görünüşünü gözümüzde canlandırmamızı sağlayacak şekilde anlattığı için fiziksel betimleme örneği olarak değerlendirilir.

Ahmet, dış dünyaya karşı her zaman mesafeli bir tutum sergilerdi. Gözleri sürekli bir şeyleri arar gibi dolaşırdı ve içine kapanık bir hava taşırdı. Kendini ifade etmekte zorlanır ve duygularını açığa vurmakta zorlandığını düşünürdü. İçindeki fırtınaların ve zihnindeki karmaşanın farkındaydı. Ancak kendi içindeki gücü keşfetmeye başladığında hayatında yeni bir yön buldu ve kendine olan güveni arttı.

Yukarıdaki metin, Ahmet’in kişisel özelliklerini, psikolojik durumunu yani iç dünyasını anlattığı için ruhsal (içsel) betimleme örneği olarak nitelendirilir.

Sesli Betimleme Nedir?

Sesli betimleme günümüzde özellikle dizi, film ve belgesel yapımlarında kullanılan bir anlatım tekniğidir. Bu tekniğin amacı izleyicinin olayı daha iyi anlamasını sağlamak için karakterleri, mekanları ve diğer görsel unsurları detaylı bir şekilde tasvir etmektir. Bu sayede izleyici gördüğü görüntüye daha net bir anlam yükleyebilir.

Sesli betimleme, roman ve öykülerdeki tasvirlerin sinema sanatındaki karşılığıdır. Romanlarda karakterlerin iç dünyaları, olayların geçtiği mekanlar ve diğer detaylar, betimlemeler aracılığıyla anlatılır. Sinemada ise bu tür bilgiler genellikle görüntüler ve diyaloglar yoluyla aktarılır. Ancak görme engelli bireyler için, sadece diyaloglar üzerinden anlam çıkarmak mümkün olmayabilir. Bu nedenle, sesli betimleme bu kişilerin de olayı anlamalarına yardımcı olur.

Sesli betimleme, ayrıca filmlerin ve dizilerin yabancı dillerdeki versiyonlarında da kullanılır. Örneğin, bir Türk dizisinin İngilizce altyazılı versiyonunda, İngilizce bilmeyen izleyicilerin karakterlerin mimikleri, mekanlar ve diğer görsel unsurları anlaması için sesli betimleme kullanılabilir.